ڕێبەر کوردۆ

دەمێ مرۆڤی بۆ ب دەستڤەئینانا پێگەهەکێ یان دەستکەڤتەکێ خوە ژ ڕێکێن كەڤن و شەڕی رزگار کری و پەنا برییە بەر ڕێکێن نوو یان ئاوایەکێ جودا یێ خەباتێ، ل وی دەمی هەلبژارتن پەیدا بوون! ئانكو هەلبژارتن شەڕە، بەلێ بێی خوینڕشتن! شەڕ ژی هەلبژارتنە، بەلێ پڕە ژ خوینڕشتنێ! كەواتە هەلبژارتن ژی فۆرمەکێ شەڕییە، بەلێ بێی خوینڕشتن و توندوتیژی. شەڕ ب خوە ژی هەلبژارتنە ل دەمێ هزر و زمان و دیالۆگێ ڕۆل نەبیت، ب گۆتنەکا دی ل دەمێ هزرێ و دەربڕینا نێرینێ پتر ژ زەڤلەکان و سەپاندنا نێرینێ ڕۆلێ خوە دیتی ل ئەوی دەمی هەلبژارتن وەکو پرۆسە پەیدابوو.

ژبەر کو هەلبژارتن ب خوە ئاوایەکێ ڕاهێنانکرن و کەهیکرنا مرۆڤییە بۆ بەر ب خەباتا مەدەنی و دیمۆکراسییێڤە، ڤەگەڕیانا بها و قیمەتییە بۆ مرۆڤبوونا مرۆڤی کو بشێت ب ئازادانە، ئەزموونا ئیرادەیا خوە بکەت!

کورد و هەلبژارتن

کورد ژ بەرمایکێن کلانانن، کلان ئێکەم ڕێکخستنا جڤاکییە کو تێدا کۆمەکا مرۆڤان ل سەر بنەمایێ کۆمەکا بەرژەوەندییێن هەڤپشك و پاراستنا تەرزێ تایبەتێ ژیانا ئەوان ل هەڤدگرتن. تشتێ بالکێش د کلاناندا ڕیهسپی ل سەر بنەمایێ یێ ژ هەمییان ب کێرهاتیتر ب هەلبژارتن دهاتە دەستنیشانکرن، هەمان کەلتوور دەربازی گەل و مللەتێن دی یێن ل کوردستانێ دژیان ژی دبوو. بۆ نمونە گۆتییان بەری دیمۆکراسییا دەستپێکی ل یوونانێ پەیداببیت سەرکردەییێن خوە ب هەلبژارتن دەستنیشان دکرن. ئەڤ کەلتوورێ جوان هەتا نوكە ژی ل گەلەك گوند و جڤاتێن کوردەواری بەردەوامە، ئانکو دیرۆکەکا دێرینا هەلبژارتنا مرۆڤان ل ئەڤێ دەڤەرێ هەیە، بەلێ پرسیار ئەوە ئەرێ بۆچی تا نوكە ژی سەرەرای ئەڤێ دیرۆکا کەڤنار د بیاڤێ هەلبژارتن و دەنگدانێدا، بۆچی هەلبژارتن و ئەنجامێن هەلبژارتنان ناهێنە قەبویلکرن؟

ب دیتنا من چەندین ڕەهەندێن ئەڤێ پرسێ هەنە، بەلێ ل گۆرەی دیتنا من یا ئاسای! جاران د ناڤ جڤاکێ سروشتی و دێرینێ ئەڤێ دەڤەرێدا، دەمێ هەلبژارتن بۆ هەلبژارتنا کەسەکێ هاتبان کرن، دویری بنەمایێ سەپاندن و زالبوونێ بوو، ئانکو ممارسەیا فۆرمەکێ ئازادییا خوە دکر، بێیکو ئەوی مافی بدەتە خوە كو سەپاندنا نێرینا خوە یان زالبوونێ بکەت، وەکو کا چاوا دەمێ میدیان (دیاکۆ) هەلبژارتی وەکی سەرۆکەکێ تەشریفاتی کو بڕیار ب ڕاوێژ و شێورەمەندی ل گەل هەر ٧ خێلان ددا، ئانکو ل ئەوی دەمی هەلبژارتنا کەسەکێ یان گرۆپەکێ دویری خوە سەپاندن و زالبوون و قورخکاری و قەبخوازییێ بوو، پشتی هەلبژارتنان ئەڤ ڕەهەندێ ئازادییێ ژدەستدای و بەر ب زالبوون و سەپاندن و قورخکاری و دەولەمەندی و دەستهەلاتێڤە چووی، ئەنجامێن وێ ناهێنە قەبویلکرن، ژبەر کو ئەڤ سەرمایێ سیمبۆلی و جڤاکی و ماددی نینە، لەوڕا ژی دێ بینی دێ پەنایێ بەنە بەر ڕێکێن تەزویرێ و دزینا دەنگان! کو ئەڤە ب تمامی بەرۆڤاژی فەلسەفەیا هەلبژارتنایە، ژبەر کو ب ڕێکێن نەدروست و فێل ئەوێ ئیرادەیا ئازاد یا دەنگدەری هەی بۆ هەلبژارتنا کەسەکێ یان بەرەیەکێ ژێ دهێتە کوشتن! ئالییەکێ دی، وی دەمی پەنایێ دبەینە بەر هەلبژارتنان دەمێ زەڤلەکان و توندییێ ڕۆل نەبیت، ئەقل و لۆژیك و دیالۆگ ڕۆلێ خوە هەبیت، دیارە جڤاکێ مە هێشتا پشکەکا مەزنا شەڕانخوازی و خوەسەپاندنێ د ناخیدا هەیە، لەوڕا نەشێت دەرڤەی ئەڤان ڕێکێن کەڤنەشۆپی ئەزموونا پرۆسەیەکا جودا و سەردەم بکەت، جڤاکەك هێشتا لەزەتێ ژ شەڕێن کەوان و دیکلان و سەیان ببەت دیارە هێشتا زەڤلەك دخۆن، هەتا ئەوی ڕادەی سیاسی هەیە د بانگەشەیا خوەدا هەمی زمانێ گۆتارا وی و زمانێ لەشی ئەوی پرە ژ پەیڤ و ئاماژەیێن شەڕی و زڤرییێ! تو گۆتارا ئەوی بگڤێشی چپکەکا مەعریفێ و ئەقلی ژێ ناكەڤیت!

گرۆڤەیا ئەڤێ چەندێ هەر کەسەکێ ب هویری تەماشەی ڕەفتار و گۆتار و دروشمێن پشکەکا سیاسی و حزبێن کوردی بکەت، دێ بینیت کا چەند نەفەسەکا بەرتەنگ و پڕی شەڕخوازی ل پشت ئەوان دروشمان هەیە! ل دەمەکێ دروشم دەربرینێ ژ پەیام و دیتن و ئارمانجێ دکەت و دروشمێن پشکەکا مەزن یا حزبێن کوردی پڕن ژ ئاماژەیێن شەڕخوازی، هەمی مشتن ژ پەیڤێن نەرێنی یێن وەکو (هەرفاندن، ڕۆخاندن،  درۆ و خوەپەرێسی، ئێدی بەسە) هەمی دەرگەهێ دیالۆگێ دگرن! دیسان ئەگەر هەلسەنگاندنەکا ڕەفتارناسییێ بۆ شێوازێ دانانا پۆستەرێن هندەکان بکەین کو رێکا وەلاتییان دگرن  ب خوە جۆرەکێ توندوتیژییا ڕەمزی و دەروونی و خوەسەپاندنێیە!

پیڤەرێن دەنگدەرێ مە بۆ هەلبژارتنان:

هەلبژارتن كێلیكەكا بهای بۆ تاکی چێدکەت، کو هەستبکەت پشکەکە ژ چالاکییا سیاسی و خودان دەستهەلاتە و دەنگێ ئەوی واتا و ڕامانەك هەیە د گوهۆڕین و وەرچەرخانەیێدا. پرسیار ئەوە ئەرێ ئەڤ ڕەهەندە د ڕەوشا هەلبژارتنێن مەدا دهێتە بەرچاڤکرن؟ ئەرێ تاکێ مە ل گۆرەی ئەقل و هزرەکا ئازاد پشکداری ئەڤی پرۆسەیێ دبیت یان ژی ل گۆرەی حەماسەتسازیێ و هەلچۆنێن کۆمێ دەنگێ خوە ددەتن؟

ل گۆرەی من جڤاکێ کوردی ئەوێن پشکداری پرۆسەیا هەلبژارتنان دبن، ل گۆر ٤ پیڤەران دەنگێ خوە ددەن:

ئێك: بۆماوەیی، دەنگدەر بێیکو هزربکەت کا دەنگێ خوە بدەتە کێ، هەما کا بابێ وی یان مالا وی دا کێ، ئەو ژی ددەتە وی!

دوو: خوین و مرۆڤکانێ، دەنگدەر ل ڤێرێ ل سەر بنەمایێ مرۆڤکانێ و عەشیر و مالباتێ دەنگێ خوە دەتن!

سێ: ڕاگەهاندن و پرۆپاکەندە، دەنگدەر دەمێ یێ هەلاویستی هێشتا بڕیار نەدای، د ئەڤی پیڤەریدا، یێ بشێت بالکێش ڕاگەهاندنا بەرنامە و لیستا خوە بکەت، پشکەکا مەزنا ئەوی دەنگدەری ڕازی دکەت یێ خوە ئێکلا نەکری.

چار: دیتن و بەرنامە و هزر، ئەڤە گرنگترین جوینێ دەنگدەرییە، ل ڤێرێ دەنگدەر ل سەر بنەمایێ هزر و بەرنامەی دەنگێ خوە دەت، باش هزر د پرۆسەیێدا دکەت و هەلسەنگاندنەکا باش بۆ ڕەوشێ و كەتواری و کارنامەیا لایەنێن هەڤڕك دکەت، پاشی دەنگێ خوە دەت.

ب مخابنیڤە ل کوردستانێ بلندترین ڕێژەیا دەنگان ل گۆرەی هەردوو پیڤەرێن ئێکێ و دوویێنە، ئانکو هێشتا ئەقلەکێ کەڤنار ل سەر مە زالە، لەوڕا ژی دێ بینین د هەلبژارتناندا مێهڤانداری و دیوانخانە و ناڤزڕاندن دبنە دیاردە! بەلێ ل دویڤ هەردوو پیڤەرێن سێیێ و چارێ ئانکو ئەقلەکێ مەدەنی و سەردەم هەیە. ژبەر کو ل گۆرەی هەردوو پیڤەرێن دەستپێکێ ئانكو مرۆڤ هزرناکەت و مرۆڤ خودانێ ئیرادەیا خوە نینە، بەلکی کەسەكێ دی ژ پێش مرۆڤیڤە هزردکەت و بڕیارێ دەت، ئەڤە ژی بەرۆڤاژی پرەنسیپێ ڕۆشنگەرییێیە، ئەوا کانت ژ مە داخواز دکەت کو سەربخوە هزر بکەین.

هەلبژارتن و پۆپۆلیزم

پۆپۆلیزم یان جەماوەرخوازی، ئانکو ب کارئینانا هەمی هزر و ئایدۆلۆژییان نە ژ بۆ سیستەمەکێ هزرکرنێ بەلکی ژ بۆ ڕاکێشانا پترین ڕێژەیا جەماوەری، دبێژنێ پۆپۆلیزم! ب زمانەکێ سادەتر دەمێ سپێدەیێ تشتەکێ دبێژیت، نیڤرۆ دێ تشتەك چێبیت دێ تشتەکێ جودا ژ یێ سپێدەیێ بێژیت، ل دەمێ ئێڤاری تشتەکێ دی چێدبیت یان تشتەك ل جادێ بەلاڤ بوو دێ کەتە دروشمێ خوە، ڕەنگە ئەو دروشمە هەم بەرۆڤاژی یێ سپێدەیێ بیت و هەم ژی یێ نیڤرۆ! بەلێ نە گرنگە مادەم ئەوی دروشمی ئالیگرێن خوە هەنە!

د ڕەوشێن هەلبژارتنان دا، پۆپۆلیزم دگەهیتە کۆپیتکا خوە، ژبەر کو هەر هەلبژارتن ب خوە ب ئاوایەکێ ڕێژەیی بەر ب پۆپۆلیزمێ دچیت! هەلبژارتن كێلیكەكە بەرۆڤاژی تاکگەرایێیە، مرۆڤ دبیتە تاك ژ لایێ هزریڤە و خوە ژ کۆمێ جودا دکەت و بزاڤێ دکەت وەکو کۆمێ بڤێت نەژیت، جودا بژیت و هەتا ڕادەیەکێ باش ببیتە خوە! بەلێ د هەلبژارتناندا کۆم پشکدارە د دەرکەڤتنا کاندید/ تاکیدا، د ڕەوشا تاکگەراییێدا تو چەند خوە ژ کۆمێ جۆدا بکەی پتر دبیە خوە. د ڕەوشا هەلبژارتناندا چەند کۆم پتر نێزیکی تە دبیت پتر تە بەختێ دەرکەڤتنێ هەیە، مرۆڤ د ڕەوشا ئێکێ دا خوە ژ حوکمێ جەبری یێ کۆمێ رزگار دکەت، بەلێ مرۆڤ د ڕەوشا دوویێدا حوکمێ کۆمێ ل سەر خوە دسەپینیت! لەوڕا ژی ل ڤێرێ کۆمێ قەرەکێ ئەخلاقی ل سەر کاندیدی یان هەلبژێری هەیە، پێدڤییە ئەوی قەری ئەدا بکەت!

سیمایێن پۆپۆلیزمێ د هەلبژارتناندا:

ئێك: گۆتارا توند و زڤر و کۆلانکی و پڕی سفکاتی پشکەکە ژ پۆپۆلیزمێ، سیاسی یان نوخبەیا سیاسی ل دەمێ بەرنامە و دیتن و جیهانبینی نەبیت یان ل دەمێ نەشێت ئەوێ گۆتارێ بێخیتە د دەوروبەرەكێ هزری و سۆسیۆلۆژیدا دێ پەنایێ بەتە بەر پۆپۆلیزمێ.

دوو: پۆپۆلیست دونیایێ ڕەش و سپی دبینن، دونیا ل دەڤ وان یا پارڤەکرییە د ناڤبەرا ئەوان یێن ل گەل من کو دۆستن و یێن نە گەل من کو دوژمنن.

سێ: ساناهیکرنا ئاریشەیێن مەزن و مزگینییا چارەسەرکرنا هەمی ئاریشەیێن ڕوحی و مادی و ئەخلاقی و جڤاکی و ئابووریێن جڤاکێ کوردی پشکەکا مەزن یا پۆپۆلیزمێیە.

چار: پیرۆزکرنا جەماوەری و خوەدەرئێخستن کو یێ دەربڕینێ ژ هەمی مرۆڤێن ڕازی و نەڕازی  د ناڤ جڤاكیدا دكەت و ئەڤە ژی پۆپۆلیزمە.

پێنچ: سویاربوونا پێلا عاتیفا خەلکی و چێکرنا هەیەجانێن سایکۆلۆژی، کێمتر ژ وێ بەحسکرنا ئەقل و لۆژیك و هزرێ پۆپۆلیزمە.

شەش: گەلەك بەحسکرنا ئاریشەیان و کێمتر ژ وێ چارەسەری و جیهانبینی بۆ پاشەڕۆژێ پۆپۆلیزمە.