شڤان محەمەد سەليم نێروەيی

بۆچی هەلەبجەیا شەهید بەری (٩) سالان بوو پارێزگەهـ و ئەڤە (٩) سالە حكومەتا فیدرال بودجە بو دابین نە كریە؟

‎لدەستپێكێ فەرە ئەم ئاماژێ بدەينە وێ چەندێ كو هەموو ئەو ياسا و بريار و رێنما و سيستەمیێن هاتينە دەركرن لسەر دەمێ  رژێما گۆربەگۆر لسەر هەرێما كوردستانێ دهاتنە بجهئینان، لێ پشتى كو هەموو كارگێریێن حكومەتا فیدرال هاتينە ڤەكێشان ل هەرێمێ لرێككەفتى 23/10/1991 وپشتى هنگى ڤالاهییەكا كارگێری و ياساييا مەزن هاتە هەبوونێ ژدەركرنا ياسا و بريار و رێنمایيان، تاكو هەلبژارتنێن گشتى ل كوردستانێ هاتينە كرن لرێككەفتى 19/5/1992 وپەرلەمان و حكومەتا هەرێمێ هاتینە دامەزراندن.

هەژیە بێژين و هەر زوو و  د ئێكەم كومبونا پەرلەمانێ كوردستانێ دا لرێككەفتى 4/6/1992 گەلەك ژوان ياسايا و بريار و رێنمایێن رژێمێ دەركرین و هەمواركرن وهندەك ژوانا هەلوەشاندن. ژواناژى بريارا ژمارە 1 ئەوا لرێككەفتى 31/8/1992 هەموو وەزارەت و دەستەیێن هەرێمێ يێن نە بسەر وەزارەتانڤە ئاگەهداركرن كو پێدڤيە هەموو ئەو ياسا و بريار و رێنما و سيستەمیێن رژێما گۆربەگۆر دەركرين ولسەر هەرێمێ جێبەجێ دبن و ناگونجن دگەل بەرژەوەندیا هەرێمێ بهێنە هنارتن بو پەرلەمانێ كوردستانێ، ژبو هندێ دا بهێنە هەلوەشاندن يان هەمواركرن و ئێكلاكرن.

هەر لگورەی برگا 2 ژبريارا 11 هاتبوو كو ئێدى كار ب ئەحكامیێن وان ياسا ورێنما و برياران ناهێتەكرن, بتنێ هەكە پەرلەمانێ كوردستانێ ئێكلانەكەت و ببێژيت دروستە وجێبەجێ دبن، لێ پشتى دەستوورێ عيراقێ هاتيە دانان ل سالا2005ێ و زێدەترى 80% ژنەتەوا عيراقێ دەنگ لسەر داى ول گورەی بەندێ 117 كو هەرێما كوردستانێ و دەستهەلاتا وێ هەرێمەكا ئێگرتيیە وبەندێ 141 دبێژيت دێ بەردەوام كار ب وان ياسا و برياريێن پەرلەمان و حكومەتا هەرێمێ هێتەكرن ئەڤێن هاتينە دەركرن هەر ژسالا 1992 وێڤە. ژوانا ژى برياریێن دادوەران وگرێبەستان ودجێبەجێكارن، مادەم نەهاتبنە هەمواركرن يان هەلوەشاندن و يان سەرپێچى نەبيت ل گورەی بەند و تێكستێن دەستورێ عیراقێ وهەروەسا ل گورەی بەندێ 121 برگا (2,1) ژدەستورێ عيراقێ يێ سالا 2005ێ، هەرێمێ ئەو مافێ هەى هەمواركرنا وان ياسا و برياران بكەت ئەویێن هەكە دهەڤدژبن دگەل پرەنسيپێن ديمۆكراسيەتێ و مافێ مرۆڤى وفەلسەفەيا حوكمى ل هەرێما کوردستانێ.

هەروەكو نوكە ئەم دبينين ل خولێن ئێك لدويڤ ئێك یێن پەرلەمانێ كوردستانێ ب سەدان ياسا و برياریێن  رژێما گۆربەگۆر یێن دهێنە هەمواركرن و ياسایێن ژنوى ژى دهێنە دەركرن. لدەمێ سەرەدانا سەروكێ حكومەتا هەرێمێ بو دەڤەرداريا هەلەبجەیا شەهید ل ئادارا سالا 2013ێ، ولسەر داخوازيا خەلكێ هەلەبجە ژسەروكێ حكومەتێ كو هەلەبجە ببيتە پارێزگەهـ، سەروكێ حكومەتێ وەكو كێمترين خزمەت بو ڤێ دەڤەرداريا بريندار، داخوازيا وان ئاراستەیى حكومەتا فیدرال كر ژبۆ برياردانێ. لگورەی ياسايا ژمارە 159 يا سالا 1969, ئەو بۆ حكومەتا فیدرال ژى د كومبونا خويا ئاسايى دا لرێكەفتى 31/12/2013ىَ بريار لسەر بوونا پارێزگەهێ دا وئەڤە تشتەكێ پێشبينى كريبوو. پاشى بهێتە ئاراستەكرن بو پەرلەمانێ عيراقێ ژبو دەنگدانێ، لێ وەكی مە گۆتی دێ كەنە پرسەكا سیاسی، لەوما دەمێ بریار لسەر دای پێدڤی بوو بودجە ژی بۆ تەرخان كربا وەكو هەموو پارێزگەهیێن دی یێن عیراقێ، نە پشتی (9) سالان ژنووكا جارەكا دی دوبارە بریارێ لسەر پارێزگەهبوونا هەلەبجەیا شەهید بدەن و فڕێكەنە پەرلەمانێ عیراقێ بو پەسەندكرنێ، ئەرێ بۆچی هوسا درەنگ؟

دەمێ پرسا پارێزگەهبوونێ بڤى شێوەى هاتيە ئاراستەكرن بو حكومەتا فیدرال، من د ئەكاونتێ خۆ دا لسەر فەيسبۆكێ گوتبوو "ب هزرا من حكومەتا هەرێمێ شاشيیەك كر كو ئەڤ پرسە ئاراستەى حكومەت و پەرلەمانێ عيراقێ كرى." چونكى بڤى شێوەیى دێ گەلەك ژخەلكێ عيراقێ ژشيعە و سونەيان داخوازا كەن دەڤەرداریێن وانژى ببنە پارێزگەهـ وئەڤـ يەكە دێ پتر گرفتێ ئێخيتە هەبوونا پارێزگەها هەلەبجە و براستی ژی لرێكەفتى 8/1/2014ىَ داخوازكرن كو هەر ئێك ژ باژێرێ سەدر و سوێرە و دەڤەرداريا خورماتۆ و تەلەعفەر ببنە پارێزگەهـ ودێ پارێزگەهبوونا هەلەبجە گەلەگ بزەحمەت كەڤيت و ئەز بدوور دبينم ل پەرلەمانێ عيراقێ دەرباز ببيت. نەخاسمە ژبەر وان قەوارەیێن سياسى یێن توند رەگەزپەرست بەرامبەر پێشكەفتنا كوردستانێ د هەموو وارەكێ دا، بتايبەت  ژى گەلەك دەڤەردارى هەنە رەنگە پتر شایستەیێ ب پارێزگەهبوونێ بن، بو نموونە وەكو دەڤەرداريا تەلەعفەر ژبلى ژ رویێ رووبەری ڤە و ديمۆگرافی ڤە ل سالێن 1980 يان خەلكىَ دەڤەرداريا تەلەعفەر داخوازا پارێزگەهبوونێ ژسەددام حسێنی كربوو. سەددامى ل وى دەمی گوتبوو ئەڤە نوكە دهێتە پاشئێخستن، لێ پشتى ياسايا پارێزگەهێن نەگرێداى ب هەرێمان ڤە هاتيە دەركرن يا ژمارە (21) يا سالا2008ێ ئێدی كار ب ياسايا ژمارە 159 يا سالا 1969  ناهيێتەكرن. واتە لگورەی ياسايا لسەرى ديار وبريارا پەرلەمانێ كوردستانىَ يا ژمارە 11 يا سالا 1999ێ و لگورەی بەندێ 115 و 141 ژدەستوورێ عيراقێ، وى مافى ددەتە هەرێمێ هەر دەڤەرداريەكا بڤێت دێ شێت كەتە پارێزگههـ و رازيبوونا بەغدا پێنەڤێت.

 لڤێرە بتنێ دێ كۆپيەكێ دەتە سەرۆكاتيیا کۆمارى و حكومەتا فیدرال ژبۆ زانين و دابينكرنا بودجەیەكا تايبەت بو پارێزگەها هەلەبجە وهەتا پێدڤی بدەركرنا فەرمانەكا كۆمارى ژى نينە, مادەم دەستهەلاتا هەرێمێ دايە لڤێرە پێدڤی بدەركرنا فەرمانەكا سەرۆكێ هەرێمێ يە هەروەكو ئەڤـ يەكە هاتيە كرن.

پاشان حكومەتێ ژى بلەز ئەڤـ فەرمانا سەرۆكى كرە بريار لرێكەفتى 13/3/2014ىَ و د هەمان رۆژ دا سەرۆكێ حكومەتێ هەر ئێك ژكۆمسيۆن و وەزارەتا ناڤخۆ پلان و دارايى هايداركرن كو كاربكەن  و هەلەبجە وەكو پارێزگەهـ رەفتارێ دگەل بكەن.

هەژی ئاماژە پێكرنێیە كو  ل رێكەفتى 16/3/2014ىَ كو هەڤدەمە ب رۆژا كيميابارانكرنا هەلەبجە سەروكێ هەرێما كوردستانێ ئيمزا لسەر پارێزگەهبوونا هەلەبجەیا شەهيد دا، لێ هەكە حكومەتا ناڤەندى بودجەیەكا تايبەت بۆ پارێزگەها هەلەبجە دابين نەكر وكرە پرسەكا سياسى و نەدەستورى. ب هزرا من بلا پەرلەمانێ كوردستانێ د ياسايا بودجەیا هەرسال دا بودجەكا تايبەت ژ داهاتێ ناڤخۆ بۆ پارێزگەها هەلەبجە دابين بكەت، چونكى لگورەی بەندێ 36 ژياسايا  پارێزگەهان يا ژمارە (3)  یا سالا 2009ىَ ئەنجوومەنێ پارێزگەهان لژێر سەرپەرشتییا پەرلەمانيیە ومافێ پارێزگەها هەلەبجەیە پەرلەمانێ كوردستانێ  كوژمەكێ پارەى ژگەشەپێدانان بو دابين بكەت. ئەڤە ژبلی ئەو بودجەیا حكومەتا فیدرال بو دابین بكەت،  موخابن ل هەموو جيهانێ و بۆ پتر بكار ئاسانى و خزمەتكرنا خەلكێ وێ پارێزگەهێ ژلايێ هەموو خزمەتگۆزاريانڤە پارێزگەهـ بتنێ بو 500 تا 600 هزار هاولاتيان دهێتە پێكئينان. لێ ل عيراقێ پارێزگهـ بو 2 تا 3  مليۆن هاولاتيان و پتر هاتيە پێكئينان، و چ پێنەڤێت كو ئەڤە ژى وەكو پێدڤى نەشێت بدروستاهى كارو خزمەتگۆزاريان پێشكێشى هاولاتیێن وێ پارێزگەهێ بكەت.

هەروەكو نوكە ئەم دبينين ل عيراقێ كو كار و خزمەتگۆزارى نە ل ئاستێ پێدڤى دانە ورەنگە ژكێمترين پێدڤياتیێن ژيانێ دبێبارن بهيڤیيا وێ رۆژێ ل كوردستانێ گەلەك دەڤەردارى ببنە پارێزگەهـ و كوردستان هەردەم د پێشڤەچوون و گەشەكرنێ دا بيت. پيروزباهیێ ل خەلكێ هەلەبجەیا شەهيد دكەين و دەست خۆشيێ ل حكومەتا هەرێمێ دكەين بۆ ڤێ بريارا جوان و وەكو كێمترين ديارى ژ دەف حكومەتێ و ئێدى ل شوونا ماتەمەنيیا بساخكرنا بيرەوەريا 16/3/1988 هەموو سالەكێ وەكو روژەكا گەلەك غەمبار و نەخوش د ديروكا مللەتێ مە دا، دێ بخۆشى و كەيف و شادى ئەڤـ بيرەوەريا نەخۆش هیێتە ساخكرن.