کێ ھێزێن تركیا ئینانە ھەرێما کوردستانێ و ئیراقێ؟
نڤیسینا: ھۆگر نێروەیی
ھەلبەت ب درێژاهییا چل سالێن بوری ھەرێما کوردستانێ ب تنێ رێککەفتنێن ئابووری ل گەل تركیا ھەبووینە، چو جاران رێککەفتنێن سیاسی و سنووری لگەل تركیا نەبووینە، چونكى رێککەفتنێن سیاسی و سنووران کارێ دەولەتانە، کۆ دەولەت یەکەیێن فەرمی نە د ھەڤکێشێن ناڤدەولەتی دا نە ھەرێم و پارێزگەھێن لامەرکەزی، کۆ ئیراق دەولەتە و یەکا فەرمی یە، لەوما ب تنێ ئیراقێ ئەو دەستھەلات ھەنە رێکێ ب ھێزێن وهلاتەکێ دن بدەت بهێته دناڤ سنورێن وێ دا نەکەسێ دن!
ماوێ 40 سالێن بوری تا نھا ھێزێن تركیا کو ھێزەکا ھەرێمی یە، دھێنە ناڤ سنوورێن ئیراقێ ب گشتی و ھەرێما کوردستانێ ب تایبەتی، سەروەرییا ئیراقێ بنپی دکەت، بۆ ئێکەم جار سەدام حسێن سەرۆکێ بەرێ یێ ئیراقێ ب ڕێککەفتنەکا ئەمنی کو رەھەندێ سیاسی ھەبوو ل سالا 1983 ب فەرمی رێک ب ھێزێن تركیا دا کو ب کویراتییا 5 کیلۆمەتران بھێتە ناڤ ئاخا ئیراقێ ب بەھەنایا پەکەکێ و تركیا داخوازا ئەڤێ رێککەفتنێ کربوو، ھەڤدەم سەدام حسێن ژی بۆ لاوازکرنا بەرەیێ شۆرەشێ ل باشۆرێ كوردستانێ کوردستانێ ئەڤ رێککەفتنە ئیمزاکر، کۆ ھەردو دەولەتان بەرژەوەندییا ھهڤپشك ھەبوو كو ب ڤێ رێککەفتنێ ھەردو وهلات دژمنێن خۆ لاوازبکە.
چەندین سالە ھێزێن تركیا ل ناڤا ھەرێما کوردستانا ئیراقێنە، کو ھەم زیانێن گیانی ھەنە و ھەم زیانێن ماددی یێن بەردەوام ھەنە، ڤەقەتییان ئێخستییە ناڤبەرا گوند و باژێڕان، كو ھەردەم گوندێن کوردان تاکە ژێدهرێ ب ھێز یێ تەڤ بزاڤێن کوردستانی بوویە، ھەڤدەم ل ھەمی ولاتان گوند سەنگەرێ بەراھییێ یێ ئەمنی و ئابووری و سیاسی یێ باژێر و وهلاتان بوویە، دەما تە وهلاتەکێ بھێز دڤێت ڤێت گوندێن تە بھێز بن، کو ژێدهرێ سەرەکییێ چاندن و گەلەک داھاتێن دنە، لێ نەیارێن کوردان بۆ ھندێ کوردان لاوازبکەن ب درێژاهییا دیروکێ نە ئارامی ئێخستیە ناڤ گوندان، ب ھزاران گوند وێران کرن، دیمۆگرافیا وان گوھرییە، خەلکێ خۆ ڤەگوھاستیە بۆ گوند و جھێن کوردان، بۆ ھندێ ئێدی کوردان ئەو ژێدهرێ بھێز د دەستان دا نەمینیت، بێ پشت و پەنا بمینن.
ھەرێما کوردستانێ چەندین جاران ب ئاشکرا ئیدانا وی شهڕێ سەپاندی کریە، داخواز کریە کو تركیا و پەکەکە وی شهڕی ببەنە ئاخا خۆ، ڤێرە چ پەیوەندی ب شهڕێ وان ڤە نینە، ب سەدەما ڤی شهڕی خەلکێ سڤیل شەھید بیت، گوندێن ههرێمێ وێران دبن، ئابوورێ ههرێمێ لاواز دبە، ھەرێمێ بتنێ دهستههلاتا ئیدانەکرنێ و داخوازکرنێ ھەیە لێ ئیراق یەکا فەرمی یە د ھەڤکێشێن ناڤدەولەتی دا، نابە داخواز و ئیدانە بکەت بەلکو دهستههلاتا دەرئێخستنێ ھەیە، گەر ئیراقێ مەبەست نهبن، دکاریت ب رێکێن یاسایی ل دادگەھا ناڤدەولەتی، ب ساناھی ھێزێن تركیا دەربێخیت، یان دەما سەروەرییا ئاخا تە بنپێ دبیت ھەمی دەولەت شهڕێ ڕاستەوخۆ لگەل دکەن، لێ ئیراقێ چونكى مەبەست پێ ھەیە پەیوەندی ب سەروان دا ھەیە کو باندورا ھێزێن ھەرێمی لسەر ھەیە، چو گاڤەکێ ناھاڤێژیت بۆ دویرئێخستنا ھێزێن تركیا لسنورێن خۆ بتنێ ژبۆ ھندێ ھند جاران رایا گشتی یا خەلکێ رازی بکەت ب شهرم ڤە ئیدانە دکەت وەکو ولاتەکێ بێ سەروەری و لاواز مامەلێ ل گەل ڤێ پرسێ دکەت.
سەروەرییا وهلاتان و پرسا دەرکرنا ھێزێن بیانی ل تەڤ وهلاتان دەستھەلاتا حکومەتا فیدرالی و ناڤەندی یە نە دهستههلاتا ھەرێمانە، ئیراقێ ئەڤ دهستههلاتە ھەیە وەکو یاسایی چ دهستههلات د سەر وێ دا نینە لێ ھەرێم زێدەتر حکومەتەکا ئیداریی یە نە سیاسی، ھێزەکا دى دسەر خۆ دا ھەیە کو حکومەتا فیدرالی یە، لێ ئیراق چونكى ناخوازیت ھێزێن تركیا دەربچن، لەوما ئەڤێ دهستههلاتێ بکارنائینیت، دەما حکومەتا سەدامی ھاتیە ژناڤبرن، ئیراقا نوی پرانییا بڕیارێن ئیراقا سەدامی ھەلوەشاندن، لێ رێککەفتنا ئەمنی دگەل تركیا ھەلنهوەشاند ئهوا حکومەتا سەدامی ل سالا 1983ێ دگهل تركیا ئیمزاكرى بەلکو بەرفرەھتر لیکر،حکومەتا سەدامی رێ دابوو تركیا 5 کیلۆمەتران بھێتە دناڤ سنورێن ئیراقێ دا، لێ حکومەتا فیدرالی ل سالا 2008ێ 5 کیلۆمەتر کرنە 15 کیلۆمەتر، پاشان ژ 15 کیلۆمەتران کرنە 30 کیلۆمەتر! ھەمی ژبۆ ھندێ ھەرێمەکا نەسەقامگیر و لاواز ھەبیت کو نە ھەبوونا وێ ھەرێمێ و نە ژناڤبرنا وێ ھەرێمی د دەستێ وان دا نینە و نەبوویە، لەوما ھەر تشتی ل پشت پەردەیان دکەن ژبۆ ھندێ ھەرێم لاوازبیت. کو ب درێژاھییا دیروکێ ههر تشت كرینه و رێکار گرتینەبەر ژبۆ لاوازکرنا کوردان
ھەڤدەم، ئەگەر ئیراقێ مەبەست بیت ھێزێن تركیا ل ئاخا وێ نەمینن، سەروەرییا خۆ بپارێزیت، دێ رێککەفتنا شنگالێ پراکتیزە کەت ئەوا ل سالا 2020 ل ناڤبەرا ھەردو حکومەتێن ئیراقێ و ھەرێمێ ھاتیە ئیمزاکرن، پراکتیزەکرنا وێ رێککەفتنێ دێ پەکەکێ و میناکێن وێ کو ھێزێن وەکالەتێن ھەرێمی نە ژ شنگالێ دەرئێخیت کو چەندین سالە ئیراقێ چەکدارێن پەکەکێ ل شنگالێ حەواندینە و مووچە ژی ژ بوودجا گشتی یا حەشدا شەعبی بۆ برییە بۆ ئەجێندایەکا دەرەکی، ب پراکتیزەکرنا رێککەفتنێ شنگال ب ھەڤپشكى ژ لایێ ھەردو ھێزێن ھەرێما کوردستانێ و ئیراقێ دێ ھێتە برێڤەبرن، ئەڤ رێککەفتنە دێ بیتە دهستپێكەک کو پەکەکە ل ھەمی ئاخا ھەرێما کوردستانا ئیراقێ ژی نەمینیت، وی دەمی تركیا چ بەھانە نامینن بۆ مانا ھێزێن خۆ ل ھەرێمێ، ئیراق ژی ب رێییا پەرلەمانی دکاریت وێ رێککەفتنا ئهمنییا دگهل تركیا ب ھەلوەشینیت، سەروەرییا خۆ بپارێزیت، لێ چونكى ئیراقێ بخۆ ھێزێن تركیا ئیناینە ناڤ ئاخا خۆ ژبەر چەندین مەرەم و ئەجێندایا ناخوازیت ھێزێن تركیا ل ئاخا وێ دەرکەڤن، لەوما ئیراق نە چو جاران رێککەفتنا ئەمنییا خۆ دگەل تركیایێ دھەلوەشینیت، نە چو جاران رێککەفتنا شنگالێ پراکتیزە دکەت.
ل داویێ، حکومەتا ھەرێما ب رێییا پەیام و دیبلۆماسیەتا خۆ ھەردەم ھەول دایە ئەڤێ پرسێ بکەتە پرسەکا ناڤدەولەتی و ولاتێن زلھێزێن جیھانی بھێنە سەر خەت ئەڤی شهڕێ وێرانکەر ل سەر ئاخاوان دیربێخن، لێ وهلاتێن زلھێز ژی دگەل ھێزێن نە نەدگەل ماف و رێسایێن ناڤدەولەتی نە، لەوما ھەردەم گوتنا تركیا و ئیراقێ دێ سەر یا ھەرێما کوردستانێ بیت، ھەڤدەم حکومەتا ھەرێمێ نە دهستههلاتا ئینانا ھێزێن بیانی ھەیە بۆناڤ سنوورێن ئاخاخۆ نە ژی دهستههلاتا دەرئێخستان وان ھێزا ھەیە بەلکو ئەڤ ھەردو دهستههلاتە دهستههلاتێن حکومەتا ئیراقێ نە، ئیراق ژی وان ھەردو دهستههلاتان بۆ بەرژەوەندی و ئەجێندایێن خهلكێ دن بکاردئینیت.