پەروەر عزەت

زمان ئێکە ژ پێکهاتێن بنەرەتی یێن ناسناما نەتەوەیی، بتنێ ئامرازەک نینە بۆ پەیوەندیکرنێ، بەلکو هەلگرێ مێژوو کلتۆر و فەلسەفە و یادەوەریێن ب کۆمەلە، زمانێ کوردی کو ملیۆنان کەس ل سەرانسەری کوردستانێ و جیهانێ پێ دئاخڤن، رۆلەکێ چارەنڤیسساز د دارشتنا ناسناما گەلێ کورد دا هەبوویە، سەرەرای رویبرویبوونا سەرکوتکرنا سیستەماتیکی و سیاسەتێن ئاسمیلەکرنێ یێن زمانڤانی، زمانێ کوردی وەک زمانەکێ زیندی و پەرەسەندی بەردەوام بوویە، د ڤێ رۆژا زمانێ دەیکێ دا زۆر گرنگە ل گرنگیا زمانێ نەتەوەیی و خەباتێن مێژووی یێن زمانێ کوردی بکولین.

زمان بناغێ شارستانیەتێ یە، ب رێکا زمانی زانین دهێتە ڤەگوهاستن و میراتێ کلتۆری دهێتە پاراستن و پەیوەندیێن کۆمەلایەتی دروست دبن، زمانێ کوردی کو ئێکە ژ زمانێن کەڤن یێن هندو ئەورۆپی، ب درێژاهیا سەدێن گێژاوی یێن سیاسی و ئاسمیلەکرنا ب زۆری و هەولێن ب ئەنقەست بۆ سرکرنا زمانێ کوردی د ژیانا گشتی و تایبەت دا یێ مایەڤە، بەلێ زمان بتنێ لسەرخۆ هەبوونا خۆ نینە، زمان دا کو گەشەبکەت پێتڤی ب ئاخفتنکەرێن چالاک و پشتەڤانیا دامەزراوەی و بەشداریکرنا فکری هەیە .

١-زمان وەک بنگەهێ ناسناما نەتەوەی : زمان وەک نیشاندەرێ هوشیاریا نەتەوەی کاردکەت ،تیورستەکێ ب ناڤودەنگ بینێدکت ئەندەرسون نەتەوەیان ب کومەلگەهەکا خەیالی وەسف دکەت ،کو زمان رۆلەکێ سەرەکی دگێریت ل دارشتنا ب کۆمەلدا ،نەتەوێ کورد کو ژ رویێ مێژووی ڤە ب سنورێن کۆلۆنیالیزمێ و دابەشکاریێن سیاسی پارچە پارچە بوویە، تا رادەیەکێ زۆر ب رێکا زمان و نەریتێن زارەکی یێن هەڤبەش و میراتێ ئەدەبی ئێکگرتنا خۆ یا پاراستی، سەرەرای جیاوازیا زاراڤان کورد وەک هێزەکا ژیانێ دێ مینیت د دارشتنا ناسناما کوردی دا ل سەرانسەری ناڤچەیێ دا، ژ رۆیێ مێژووی ڤە زمانێ کوردی وەک میدیایەکێ کار یێ کری کو رەوشەنبیران و شاعران و زانایێن کورد ب رێکا وی خاستێن خۆ یێن نەتەوەی پێشانداینە ،ئەحمەدێ خانێ د داستانا سەدێ هەڤدێ "مەمو زین "دا ، جەخت یا لسەر پێتڤیاتیا ئێکگرتنا کوردان کری و راستەوخۆ ب زمان و پێشکەفتنا فکری ڤە گرێدایە، بەرهەمێن حاجی قادرێ کوی و مەحموود بایەزدی و نالی زێدەتر نیشا ددەن کا زمان چاوا د دلێ ناسیونالیزم و بوژانەڤەیا کلتۆرێ کوردی دا بوویە .

٢-خەباتێن مێژووی یێن زمانێ کوردی :چەوساندنا زمانڤانی ئێک بوویە ژ وان شێوازێن بەردەوام کو دەولەتان بۆ سەرکوتکرنا ناسناما کوردی بکار ئینایە، ل تورکیا ماوەیەکێ زۆر ژ سەدێ بیستێ زمانێ کوردی ل ژێر وان سیاسەتان بوو کو ب زمانەکێ نە بووی د هاتە دانان  و ب تاوان د هاتە دانان، ئاخفتن ب زمانێ کوردی ل جهێن گشتی ب تاوان د هاتە دانان و ناڤێن کوردی ب زۆری هاتنە گوهۆرین بۆ تورکی، ل ئیرانێ سەرەرای هندەک لێبوورینێن فەرهەنگی زمانێ کوردی تا رادەیەکێ زۆر ل دامودەزگەهێن حکومی و پەروەردەی هاتە پەراوێزکرن، ل سووریا زمانێ کوردی ب دەهان سالان ب ئاشکرای قەدەغەکر ئەڤێ چەندێ وەکر نڤشێ کورد فێری زمانێ وان دەولەتان ببن، هەتا ل ئیراقێ ژی کو زمانێ کوردی دانپێدان پێ هاتیەکرن زۆرجارا سیاسەتا عەرەبی سیبەرا خۆ ل گەشەسەندنا زمانێ کوردی دکەت، ئەڤ سیاسەتە رێککەفت نەبوون بەلکو بەشەک بوون ژ ستراتیجیەتەکا بەرفرە تر بۆ ژناڤبرنا کلتورێ کوردی ،دەولەتێن کولونیالیزم پشتی کولونیالیزمێ تێگهەشتن کو کونترولکرنا زمانی ب رامانا کونترولکرنا شوناسیە،ئەگەر نەتەوەک نە شێت ب زمانێ خو باخڤیت ،زور یا ب ساناهییە ئەو نەتەوەیە د بیردانکا مێژوویێ دا بهێتە ژێبرن .

٣-رولێ دامەزراوەیان د پاراستنا زمانیدا:بوو هندێ زمانەک گەشە بکەت پێتڤیە ب دامەزروەی بکەین ،ئەڤەژی ب رامانا تێکەلکرنێ د پەروەرد و حکومرانی و بەرهەمئینانا کلتوریدا ،تحەدیەکا رەخنەگرانە کو ئەڤرو روی ب روی زمانێ کوردی دبیت،د دەمەکیدا بەشەک ژ ناوچێن کوردستانێ پەرەپێدان ب زمانێ کوردی دایە بەلێ نەبوونا سیاسەتەکا زمانی یا ئێکگرتی بوویە ئەگەرێ پارچە پارچە بوونێ ،زانکو و ناڤەندێن ڤەکولینێن زمانڤانی پێتڤییە گرنگیێ بدەنە ب خاندنا زمانێ کوردی ،نە بتنێ وەک بابەتەکێ گرنگێ مێژووی بەلکو وەک زمانەکێ دینامێکی و پەرەسەندی،ستاندارکردنا زمانێ کوردی ب تایبەت جیاوازیا د ناڤبەرا کرمانجی و سورانی و زاراڤێن دی ،پێتڤی ب هاریکاریێن زانستی هەیە ، هەروەسا میدیا و ئەدەب رولەکێ چارەنوساز د پاراستنا زمانی دا دگێرن ،ئەو گەلێن زمانێ خو ب سەرکەفتی زیندیکرین وەک زمانێ عیبری ل ئسرائیلێ و ئیرلەندی ل ئیرلەندا ، ب رێکا پشتەڤانیەکا بەرفرە ژ حکومەت و میدیایێ ئەڤ کارە یێ ئەنجامدای پێتڤییە سینە ما ،موزیک ،میدیا دیجیتالی کوردی بەردەوام بیت ژ بەرفرە بوونێ بوو هندێ بگەهیتە نفشێ گەنج ،کو هندی وێڤەترە ناڤەروک ب زمانێن بالادەستێن جیهانی وەکی ئنگلیزی عەرەبی تورکی زێدەتر بکار د ئینن،

٤-بەرپرسیارەتیا تاکی د پاراستنا زمانیدا:د دەمەکیدا کو دامەزراوە رولەکێ بەرچاڤ د پاراستنا زمانی دا دگێرن،تاک پارێزەرێن راستەقینە یێن زمانی نە ،زمان بتنێ د قوتابخانە و فەرهەنگێن حکومەتێدا د پاراستی نینن،ل مال و جادە و کارلێکێن روژانەدا یێ پاراستیە ئەگەر دایک و بابێن کورد دگەل زاروکێن خو ب کوردی نە ئاخڤن ،و ئەگەر ل دەف کوردان زمانێن بیانی ب بهاتربن و زمانێن بیانی د روژانەدا ب کار بینن، هوسا هیچ سیاسەتەکا حکومی نەشێت زمانێ کوردی ب پارێزیت،هەر ئێک ژمە بەرپرسیارە ژ زمانێ کوردی ل روژانە ب زمانێ کوردی باخڤیت ،ئەدەبێ کوردی بخینیت پشتگیری ژ بەلاڤکرنین ب زمانێ کوردی بکەت ،هەبوونا زمانێ مە نە بتنێ بەندە ب دامودەزگەهانڤە بلکو بەندە ب هەولێن بکومەل یێن هەمی کوردان .

د دەمەکیدا کو روژا زمانێ کوردی پیروزدکەین پێتڤیە ل بیرا مەبیت کو زمانێ مە زێدەترە ژ تەنها میراتەکی بەلکو ئەو داهاتوویێ مەیە ،ئەگەر زمانێ خو ژ دەست بدەین دێ پەیوەندیا خو دگەل باب و باپیرو و کلتور نەتەوێ خو ژدەست دەین.