ئەورۆپا ل هەمبەر بجهئينانا داخۆازيێن ئه‌مريكا
بەلاڤ بکە
پ.د.شێرزاد زەكەريا محەمەد
ل ئڤان رۆژێن دویماهيیێ و بتايبه‌ت پشتى هاتنا سه‌رۆكێ ئه‌مريكا دۆنالد ترەمپ بۆ سەر ده‌ستهه‌لاتێ، رۆژانه ئه‌م هه‌مى گوهـ ل نووچه‌يێن جودا جودا سه‌باره‌ت گوهۆڕينا سياسه‌تا ئه‌مريكا هەمبەر هه‌ڤپه‌يمانێن خۆ ل ئەورۆپا دبن!. و گه‌له‌ك جاران مه ژ سه‌رۆكێ ئه‌مريكا و به‌رپرسێن ئيداره‌يا ئه‌وى ئاخفتنێن سه‌ير ده‌رباره‌ى ئەورۆپا گوهلێدبن!، و گه‌له‌ك رۆژ ده‌رباز نابن ئه‌گه‌ر ئه‌م ئه‌ڤان ئاخفتن يان هه‌لويستێن زڤر گوهلێنەبین!.
وه‌سا دهێته ديتن كو ترەمپ گه‌له‌ك ژ فره‌نسا توره‌يه، هه‌تا ئه‌وى راده‌ى دهێته گۆتن كو ناكوكيێن كه‌سوكى دگه‌ل سەرۆکێ فره‌نسا ئيمانويل ماكرۆنى هه‌نه، وهنده‌ك رۆژنامه‌ڤانێن ئه‌مريكى يێن نێزيك ترەمپى وه‌كى (كانداس ئوينز Candace Owens) تۆمه‌تێن جێنده‌رى ئارسته‌ى (ريجيت ماكرۆن Brigitte Macron) هه‌ڤژينا سەرۆکێ فره‌نسا كربوون، وئه‌ڤ چه‌نده بوويه جهێ نه‌رازيبوونا سەرۆکێ فره‌نسا. هه‌روه‌سا چه‌وانييا سلاڤكرنا ترەمبى و ماكرۆنى ل پاريس ل روژا 9 كانوينا ئێكێ 2024 ببوو جهێ تێبينييا رۆژنامه‌ڤانان كو ترەمپى بده‌سته‌كێ هێز ده‌ستێ ماكرۆنى بۆ لايێ خۆ ڤه‌كێشا، ترەمپى ب ئه‌ڤان ئاماژه‌يێن جه‌سته‌يى دڤيا هێزا خۆ دياربكه‌ت.
ئه‌مريكا دڤێتن لسه‌ر ئاستێ جيهانى ژى سياسه‌تا خۆ لسه‌ر ئەورۆپا وبتايبه‌ت فره‌نسا بسه‌پينيت!. ددمه‌كێ دا زمان حالێ فره‌نسا دبێژيت: (ئەورۆپا رازينابيت ببيته كرێگرتييا ئه‌مريكا)، و ئه‌مريكا ژى وه‌سا هزر دكه‌ت كو: (فره‌نسا د شێوازێن وێرانكرنێ و دانانا ئاسته‌نگان، مامۆستايه‌كا زيره‌كه).
هه‌روه‌سا ئه‌مريكا ره‌خنه‌يێن دژوار ئاراسته‌ى سياسه‌تا وه‌لاتێن ديترێن ئەورۆپى ژى دكه‌ت، سه‌باره‌ت سياسه‌تا ئه‌وان به‌رامبه‌ر كێشه‌يێن جيهانى و بتايبه‌ت جه‌نگێ رۆسيا دژى ئۆکراینا، و ئه‌مريكا هه‌ولدده‌ت ئەورۆپا ژ بازنه‌يێ سياسه‌تا ئه‌وێ به‌رامبه‌ر جه‌نگى نه ده‌ركه‌ڤت.
راستييا ناكوكييان دناڤبه‌را ئه‌مريكا و ئەورۆپا بۆ ئه‌وێ چه‌ندێ دزڤريت كو واشنتون كاردكه‌ت سه‌روه‌ريا خۆ بۆ جيهانا رۆژئاڤايى پتر ب چه‌سپينيت، و هه‌رده‌م ئەورۆپا پاشكويێ سياسه‌تێن ئه‌مريكا بيت، هه‌ر چه‌نده ئەورۆپا هه‌ست دكه‌ت كو پێتڤييه په‌يوه‌نديێن ئه‌وان ل گه‌ل ئه‌مريكا لسه‌ر بنه‌مايێن هه‌ڤپشكييا راسته‌قيته بهێنه ئاڤاكرن.
فره‌نسا هزر دكه‌ت كو ئەورۆپا هێزه‌كا سه‌ره‌كييه ل جيهانێ و ئه‌و ب هيچ شێوه‌يه‌كێ بسه‌ركردايه‌تييا ئێك لايه‌نه‌يا ئه‌مريكا رازينابن، و گه‌له‌ك وه‌لاتێن ئەورۆپى وه‌كى ئه‌لمانيا هه‌ڤرانه ل گه‌ل ئه‌ڤێ بوچوونێ، و سەرۆکێ فره‌نسا ئه‌ڤرۆكه د ئه‌ڤى هه‌لويستێ دا د راوه‌ستاندنێ به‌رامبه‌ر "پيشيلكاريێن برايێ مه‌زن ئه‌مريكا " خۆ بتنێ نابينيت.
سه‌ركردێن ئه‌مريكا گومان تێدا نينه هه‌ول دده‌ن فره‌نسا ژ شانويا ديبلوماسييا جيهانى دويربێخن، و ناكوكييان دناڤبه‌را ده‌وله‌تێن ئوروپى په‌يدابكه‌ن، چونكى ئه‌مريكا باش د زانيت كو فره‌نسا سه‌ركێشا هزرا سه‌ربه‌خۆييا ئەورۆپا يه، و د كرياره‌كا ژمێرياريا سڤك دا بو ئه‌وێ ديار دبيت: ئه‌گه‌ر ئه‌مريكا بسه‌ركه‌ڤت د جوداكرنا ده‌وله‌تێن ئوروپى ژ خۆدانا هێزا ئو‌تومى فره‌نسا، دێ بو ئه‌وێ گه‌له‌ك ب ساناهى كه‌ڤيت وه‌لاتێن ديتر ژى لاوازبكه‌ت و ژ ئێكودى دويربێخيت، و بو ئه‌وان دوپات بكه‌ت كو ئەورۆپا هه‌رده‌م پێتڤييا هه‌ى ب هێزێن ئه‌مريكا بۆ پاراستنا ئه‌وان، له‌ورا ل ده‌مێن جياواز دا ئه‌مريكا گه‌ڤان ل ئەورۆپا دكه‌ت كو دێ هێزێن خۆ يێن ژ ئەورۆپا ڤه‌كێشيت، ئه‌گه‌ر ئه‌و خۆ د "به‌رژه‌وه‌نديێن ئه‌مريكا" تێنه‌گه‌هينن!.
به‌لێ ئه‌ڤ ره‌فتاره ناهێنه قه‌بولكرن ژ لايێ فره‌نساڤه، چونكى ئه‌و دبينن كو هه‌بوونا ئه‌ڤان هێزان ل ئەورۆپا "نه ژ بو خاترا چاڤێن ره‌شێن ئوروپيانه" به‌لكو بۆ پاراستنا به‌رژه‌وه‌نديێن ئه‌مريكانه لده‌ڤه‌رێ.
سياسه‌تا ئه‌مريكا يا نوى به‌رامبه‌ر ئوكرانيا راگه‌هاندى، هه‌ر دكه‌ڤيته د چارچوڤێ هه‌ولێن ئه‌وێ بۆ لاوازكرنا هه‌لويستێن ئەورۆپا دا.
لده‌ستپێكێ ئه‌مريكا گه‌له‌ك پێخۆشبوو ب كومبوونا وه‌لاتێن ئوروپى د ئێكه‌تيه‌كا ئوروپى يا بهێز و دچارچوڤێ هه‌ڤپه‌يمانيا (ناتو) دا، بمه‌ره‌ما راوه‌ستيان به‌رامبه‌ر هه‌ولێن به‌رفره‌هبونێن (ئێكه‌تيا سوڤێتى) پاشان (روسيا) بوو. به‌لێ ئه‌ڤ بوچوونه هاته گوهارتن؛ چونكى ئێكگرتن و بهێزبوونا سياسى و له‌شكه‌رى و ئابوريا ئەورۆپا دێ بيته هه‌ڤركه‌كا بهێز بو ئه‌مريكا، له‌ورا دێ هه‌مى شيانێن خۆ مه‌زێخيت داكو ئەورۆپا چ جاران هه‌ست نه‌كه‌ت كو ئێدى پێتڤى بهێزا هه‌ڤپه‌يمانا خۆ ئه‌مريكا نينه.
خاله‌كا ديتر يا دويربوونا ئه‌مريكا و ئەورۆپا د زڤريت بۆ ئه‌وێ نێزيكبوونا دناڤبه‌را ترەمپ ى و سەرۆکێ روسيا پوتينى دا په‌يدابوى، له‌ورا ترەمپ دبينيت كو يا فه‌ره ئه‌و بۆ پوتينى بچه‌سپينيت كو ئه‌و خۆدانێ بريارا ئێكێ و دوماهيێ يه ل ئەورۆپا ، له‌ورا ده‌مێ ترەمپ دگه‌ل پوتينى د ئاخڤيت، پوتين لده‌ستپێكێ دبێژيتێ: "ژ به‌رى ئه‌م رێككه‌فتنه‌كێ سه‌باره‌ت بابه‌تێن مه ناكوكى لسه‌ر هه‌ين ئيمزابكه‌ين، پێتڤييه تو كاروبارێن رێزێن جيهانا رۆژئاڤايێ ئه‌وا تو بناڤێ ئه‌وان د روينشتنێن مه يێن تاك دا د ئاخڤى رێكبێخى".
لدوماهيێ پسيار ئه‌وه چاره‌نڤيسێ ئەورۆپا دێ چ لێ هێت د ئه‌ڤان ململانێيان دا؟
د هزرا من دا بيروباوه‌رێن ئەورۆپا ناهێنه گوهورين: چاره‌نڤيسێ ئەورۆپا بتنێ دێ دده‌ستێن ئەورۆپا دا بن، ئانكو دێ سياسه‌تا ئه‌وان سه‌ربه‌خۆبيت ژ ده‌ستێوه‌ردانێن ئه‌مريكا و روسيا.
