گاڤ

سه‌ره‌دانێن به‌رپرسێن رووسى بۆ ئیراقێ ب شێوەیەکێ بەرچاڤ زێدە بوویە، ئەڤە ژی د رێکا سەرەدانا بەرپرسێن پایە بلند یێن رووسی و کورد دیار دبیت. ئارمانجێن ڤان سەرەدانان جودا جودانه‌، پڕانیا وان گرێدای وزە، کاروبارێن لەشکری و ئێمناهییێ نە، هەر دو لا دوپاتییێ ل سەر وێ چەندێ دکەن کو ئەڤ بۆ پشتراستکرنا سەقامگیریێ یە ل ناوچه‌ و هەرێمێ.

مۆسکۆ پشتەڤانیا "رێڤه‌به‌رییا خۆسه‌ر" یا  کوردی دکەت د چارچۆڤێ دەولەتا ئیراقێ دا، و هزر دکەت ئەڤ پشتەڤانییە جهێ خۆ وەک "ناڤبەینکار" د دینامیکیەتا سیاسی یا ئالۆز یا رۆژهەلاتا ناڤین دا دچەسپینیت. دویماهیکا ڤان کۆمبوونان ل فۆرۆمێ دیپلۆماسی یێ ئەنتالیا بوو، کو تێدا سەرۆکێ هەرێما کوردستانێ، نێچیرڤان بارزانی ل گەل وەزیرێ دەرڤە یێ رووسیا، سێرگی لافرۆف کۆمبوو، و پەیوەندییێن رووسیا ل گەل ئیراق و هەرێمێ گفتوگۆ کرن، ب تایبەتی د وارێ ئابۆری دا.

هەردوو ئالییان بیروبۆچوونێن خۆ دەربارەی ره‌وشا گشتی ل ئیراقێ و ناوچێ و پێشڤەچوونێن سیاسی و ئەمنی یێن نوکە ئالۆگۆڕ کرن. هەروەسا دوپاتى ل گرنگیدان و دلخۆشییا خۆ ب پەیوەندییێن ناڤبەرا رووسیا و هەرێما کوردستانێ کرن، توپاتى ل سەر "ڤیانا دوولایەنە" بۆ فرەهکرنا هاریکارییا هەڤپار د وارێن جوداجودا دا.

ل گۆرەیی دیپلۆماسیەتا کوردستانێ، رووسیا هەڤپەیمانەکێ ستراتیژی یێ گرنگە، ئەڤە ژی ژبەر پێگەها جیۆسیاسی یا هەرێمێ و رۆلێ وێ د چارچۆڤێ بەرفرەهتر یێ ئیراقێ دا. رووسیا د 10 سالێن بۆری دا ب شێوەیەکێ بەردەوام تێکەلبوونا خۆ د هەرێما کوردستانێ دا زێدە کرییە، و گرنگیدانا مۆسکۆ ب هەرێمێ د رێکا ڤان بابەتێن ل خوارێ دیار بوویە:

 هاریکاری د وارێ تێهنێ دا

کەرتێ نەفت و گازێ د سەرا گرنگیدانێن رووسیا یە ل هەرێما کوردستانێ، حکومەتا هەرێمێ دەولەمەندە ب ژێده‌رێن سروشتی، و رووسیا د رێکا کۆمپانییێن خۆ یێن مەزن د وارێ وزێ دا هەول دایە گرێبەستێن درێژخایەن د ڤی کەرتێ بەرهەمدار دا چێبکەت.

کۆمپانیا "رۆسنەفت" (ئێک ژ مەزنترین کۆمپانییێن نەفتی یێن رووسیا کو ملکێ دەولەتێ یە) رۆلەکێ سەرەکی ل هەرێمێ گێڕایە. ل سالا ٢٠١٧، "رۆسنەفت" رێککەفتنەک ب بهایێ ٣.٥ ملیار دۆلاران بۆ وەبەرهێنان د کێلگەهێن نەفتی یێن کوردستانێ دا مۆر کر. کۆمپانییێ پشكداریێ د لێگەڕیان و بەرهەمئینانێ دا دکەت، و هیڤى دکەن کو ل پاشه‌رۆژێ دوو جار زێدە ببیت.

ژ سالا 2020ـێ، بەرهەمئینانا رۆژانە یا نەفتا هەرێما کوردستانێ نێزیکی 450 هزار بەرمیلان بوویە، و پشکا "رۆسنەفت" ب شێوەیەکێ بەرچاڤ د ڤێ ژمارێ دا پشكداره‌ ‌. سەرەڕای وێ، "رۆسنەفت" بەرێ رازیبوون دەربڕیە بۆ پێشخستنا بۆریا نەفتێ بۆ ڤەگوهاستنا نەفتا کوردستانێ بۆ بازارێن جیهانێ. رۆلێ کۆمپانییێ نە بتنێ بهێزکرنا ئامادەبوونا ئابۆری یا رووسیا ل ناوچێ یە، بەلکو کارلێکا جیۆسیاسی ژی بهێز دکەت.

ب گۆرەی خەملاندنان، وەبەرهێنانا رووسیا د کەرتێ تێهنێ یێ هەرێما کوردستانێ دا دکاریت د 10 سالێن داهاتی دا بگەهیتە زێدەتر ژ 5 ملیار دۆلاران، ئەڤە ژی ب شێوەیەکێ بەرچاڤ پشكداریێ دکەت د بهێزکرنا بەرژەوەندییێن ناڤبەرا هەر دو ئالیان دا و زێدەکرنا کاریگەریا وان ل ناوچێ.

پەیوەندییێن بازرگانی

بازرگانی ناڤبەرا رووسیا و هەرێما کوردستانێ گەشەیەکا بەرچاڤ دبینیت. ب گۆرەی وەزارەتا بازرگانی و پیشەسازی یا کوردستانێ، قەبارێ بازرگانی یا ناڤبەرا رووسیا و هەرێمێ ژ سالا 2020ـێ بلندبوونەکا بەرچاڤ دیتیە کو ژ 300 ملیۆن دۆلاران دەرباز بوویە.

"گیلاسا" کو ئەو پەیوەندییێن بازرگانی یێن ناڤبەرا هەر دو لایان دڕازینیت، هناردەکرنا ئامیرێن چاندنێ و کەرەستێن ئاڤاکرنێ و کەرەستێن کیمیایی یە ژ رووسیا. سەرەڕای وێ، کۆمپانییێن رووسیا یێن ملکێ دەولەتێ نە گرنگییێ ددەن وەبەرهێنان د پرۆژێن جودا جودا یێن ژێرخانا ئابۆری ل سەرانسەری ناوچێ.

هاریکارییا ئەمنی و لەشکری

پشكدارییا لەشکری یا رووسیا ل هەرێما کوردستانێ هەروەسا گرێدایە ب به‌رچاڤكرنا ئەمنیەتێ. هێزێن پێشمەرگە یێن کوردستانێ بەردەوام هەڤپەیمانەکێ سەرەکی بوویە د شەڕێ دژی رێکخستنا "داعش"ێ. رووسیا هەول دایە هاریکارییا لەشکری پێشکێش بکەت بۆ بهێزکرنا شیانێن ئەمنی یێن هەرێمێ، هەروەسا حکومەتا ڕووسیا چەندین رێککەفتن مۆر کرینە بۆ دابینکرنا هەرێمێ ب کەرەستێن لەشکری، ژ وان چەکێن بچویک و چەکێن گران و ترومبێلێ لەشکری.

هاریکارییا مۆسکۆ ل گەل هەولێرێ خزمەتا ئارمانجێن وان یێن بەرفرەهـ دکەت کو ئەو ژی فرەهکرنا کاریگەرییا وان ل ناوچەیا ڕۆژهەلاتا ناڤین، ب تایبەتی پشتی شۆڕشا سووریێ، پاشان شەڕێ دژی "داعش"... و ئەو هه‌ڤڕكییا کو پشتی وان ل ناوچێ هاتى.

ئەڤ شەڕە جهێ رووسیا وەک "هێزەکا کاریگەر" ل ناوچێ چەسپاندن، هەروەسا رۆلا کوردستانێ بهێز کر وەک هەرێمەکا ئارام د ناڤا هه‌ڤركییێن گەرم دا، واقعه‌ك بۆ دیتن ناڤبەرا هێزێن مەزن و ئەوێن کو ل هەرێمێ کاریگەرن. ئەوا هاریکاری کر بۆ بدەستڤەئینانا ڤێ رۆلێ، سیاسەتا دەرڤە یە کو دەسەلاتێن هەرێمێ پەیڕەو دکەن کو لسەر بنگەهێ "سفرکرنا قەیرانان" دگەل جیرانان هاتییە دامەزراندن... دبیت ئەڤە ئەو بیت یا مۆسکۆ هان دایی بۆ گەڕان بدویڤ هەڤپارێن نوی یێن زێدەتر ل ناوچێ، کو هاریکاریێ دکەت بۆ هەڤسەنگکرنا کاریگەریا ئەمریکا ل ناوچێ.

سەرەڕای چەکان، هەرێم پەیوەندییەکا لەشکری یا لۆجستی ل گەل رووسیا هەیە کو ژ راهێنان و هاریکاریا تەکنیکی پێک دهێت کو مۆسکۆ پێشکێشی هێزێن ئێمناهییێ یێن کوردستانێ دکەت، بۆ بهێزکرنا سەقامگیریێ ل ناوچێ... ئەڤە ژی ئەوە کو هەولێر وەک گه‌رەنتیەکا زێدەتر دبینیت بۆ پاراستنا رێکێن تێهنێ.

پەیوەندییێن مرۆڤایەتی و چاندی

د چارچۆڤێ دیپلۆماسیەتا چاندی دا، هەریەک ژ رووسیا و هەرێما کوردستانێ کار دکەن بۆ بهێزکرنا پەیوەندییێن ناڤبەرا هەر دو گەلان، رووسیا ده‌لیڤه‌یێن خواندنێ ددەته‌ خوێندکارێن کورد بۆ خواندن ل زانکۆیێن خۆ، ب تایبەتی د وارێن تێهن و زانست و تەکنەلۆژیایێ دا هەروەسا ناڤبەرا هەر دو وەلاتان دا چالاکی و ئالوگۆڕێن چاندی دهێنه‌ رێکخستن بۆ پێشخستنا چاند و زمانێ رووسی ل ناوچێ.

لەورا، پاشه‌رۆژا پەیوەندییێن رووسیا - کوردستانێ برهه‌مداره‌، ب تایبەتی ل گەل بەردەوامییا رووسیا د وەبەرهێنان د پرۆژێن تێهنێ و کویرکرنا هاریکارییا لەشکری ل گەل حکومەتا هەرێما کوردستانێ. ژبەر ڤێ یەکێ، ئەم دکارین بێژین پەیوەندییێن ناڤبەرا هەر دو ئالییان دێ بەردەوام بن د گەشەکرنێ دا سەرەڕای ئاستەنگان، و دبیت ببنە بهێزتر و کاریگەرتر د سیاسەتا هەرێمی و ناڤدەولەتی دا.