ئه‌گه‌رێن بلندبوونا بهايێ دۆلارى به‌رانبه‌ر دينارى چنه؟
بەلاڤ بکە
گاڤ – راپۆرتا شڕۆڤەکاری
بهایێ دۆلارێ ئەمریکی بەرانبەر دینارێ ئیراقى ئەڤرۆ ئێكشه‌مبيێ ل گەل ڤەکرنا بۆرسێ گەهشتە بلندترین ئاست و ژماره‌يه‌كا ئه‌گه‌ران ل پشت بلندبوونا بهايێ دۆلارى هه‌نه. ئه‌گه‌رێن بلندبوونا بهايێ دۆلارى چنه؟ ئه‌رێ بهايێ دۆلارى دێ پتر بلند بيت؟ رێكارێن به‌نكا ناڤه‌ندى بۆ كێمكرنا بهايێ دۆلارى چنه و مالپه‌ره‌كێ جيهانى ل دۆر ڤى بابه‌تى چ دبێژيت؟
ئه‌گه‌رێن بلندبوونا بهايێ دۆلارى به‌رانبه‌ر دينارى چنه؟
ژماره‌يه‌كا شاره‌زايێن ئابوورى ئاماژه‌يێ دده‌نه ئه‌گه‌رێن ل پشت بلندبوونا بهايێ دۆلارێ ئەمریکی به‌رانبه‌ر دينارێ ئيراقى.
مەزهر محه‌مه‌د سالح شيره‌تكارى دارايى و ئابوورى يێ سه‌رۆكوه‌زيرێ ئيراقێ ئه‌ڤرۆ ئێكشه‌مبيێ ل دۆر ئه‌گه‌رێن بلندبوونا بهايێ دۆلارى بۆ گاڤ راگه‌هاند؛ ئه‌گه‌رێن ده‌رڤه‌يى كارتێكرن ل سه‌ر بلندبوونا بهايێ دۆلارى هه‌نه و حكومه‌ت بزاڤێ دكه‌ت بهايێ خه‌رجكرنێ كونترۆل بكه‌ت.
ئاشكرا ژى كر؛ ده‌ستهه‌لاتا دراڤى بزاڤێ دكه‌ت د رێكارێن خۆ دا سه‌قامگيريا ئابوورى ل وه‌لاتى بپارێزيت، ل ده‌مه‌كێ يه‌ده‌كێ دراڤى ل ئيراقێ گه‌هشتيه بلندترين ئاستێ ديرۆكى كو نزيكى 100 مليار دۆلاران بوويه.
ناڤهاتى ديار ژى كر؛ سيسته‌مێ دارايى يێ نێڤده‌وله‌تى ئه‌گه‌ره‌كێ دى يێ بلندبوونێ يه كو هنده‌ك رێكار بۆ رێكخستنا سه‌ره‌ده‌ره‌يێن ڤه‌گوهاستنا دراڤێ دۆلارى بۆ ژ ده‌رڤه هاتينه هاڤێتن ب تايبه‌ت پشتى شه‌ڕێ ل ئۆكراينا.
ل دۆر رێكارێن چاره‌سه‌ريێ گۆت "پێدڤيه هويربينه‌كا مه‌زن د چالاكيێن هاریکاریا بازرگانيا كه‌رتێ تايبه‌ت ژ لايێ به‌نكێن تایبەت ڤه ب به‌رده‌وامى هه‌بيت دا كو ژ لايێ نێڤده‌وله‌تى ڤه نه‌هێنه ره‌تكرن، له‌وا پێدڤيه د كارێ تۆماركرنا داتايێن داخوازيێ ل سه‌ر دراڤى بيانى بۆ كريارێن ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى بۆ ژ ده‌رڤه دا مه‌زنترين هويربينى هه‌بيت".
هه‌روه‌سا ره‌مه‌زان سلێڤانه‌يى سه‌رۆكێ سه‌نديكايا پاره‌گوهۆڕان ل دۆر ڤى بابه‌تى بۆ گاڤ دياركر؛ دۆلار كێم دهێته د بازارى دا، كريارێن فرۆشتنا دۆلارى ژ لايێ به‌نكا ناڤه‌ندى ڤه رۆژ ب رۆژ دهێنه كێمكرن.
ديار ژى كر؛ پتريا تشتێن ئیراقێ ژ ده‌رڤه دهێن و ئه‌ڤ چه‌نده پێدڤى ب دۆلاریه، له‌وا خه‌لك پاره‌ى بۆ دۆلارى دگوهۆڕیت و بازرگان دنه‌چارن ب چ بهايێ هه‌بيت دۆلارى بكڕن.
ژماره‌يه‌كا دى يا شاره‌زايان دبينن كو كێمبوونا كريارێن فرۆشتنێ ژ به‌ر سنوورداريێن ئه‌مريكا داناينه ل سه‌ر ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى كو بووينه ئه‌گه‌رێ كێمتربوونا فرۆشتنا دۆلارى ئێك ژ ئه‌گه‌رێن بلندبوونا بهايێ دۆلاریه.
ژ لايێ خۆڤه؛ ره‌عه‌د تويج شاره‌زايێ ئابوورى ل دۆر ئه‌گه‌رێن بلندبوونا بهايێ دۆلارى دياركريه؛ داخوازيا زێده ل سه‌ر دۆلارى و هه‌بوونا پاره‌يه‌كێ مه‌زن يێ دينارى ل ده‌ف خه‌لكى و بزاڤێن گوهۆڕينا وان بۆ دۆلارى، هه‌روه‌سا كه‌لوپه‌لێن هاورده‌كرى ژ لايێ خه‌لكى و جڤاكى ڤه ب دۆلارى ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى يێن بلندبوونێ نه.
نه‌بيل جه‌بار شاره‌زايه‌كێ دى يێ ئابوورى يێ ئيراقى يه ل دۆر ڤى بابه‌تى دياركريه؛ به‌نكا ناڤه‌ندى يا ئيراقى په‌نجه‌ره‌يا فرۆشتنا دراڤى ل گه‌ل چار به‌نكێن گرێداى عه‌لى غولام راوه‌ستانديه و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ كريارێن فرۆشتنێ يێن به‌نكا ناڤه‌ندى كێمبوونه‌كا مه‌زن ب خۆڤه ديتيه.
ديار ژى كريه؛ گه‌نجينه‌يا ئه‌مريكا هنده‌ك دانوستاندن ل گه‌ل به‌نكا ناڤه‌ندى و به‌نكێن تایبەت كرينه و گه‌فێن سه‌پاندنا سزايان ل سه‌ر وان كرينه و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ به‌نكان هنده‌ك رێكارێن نوى بۆ سه‌ره‌ده‌ريێ ل گه‌ل دۆلارى ژ بۆ پاراستنا خۆ گرتينه به‌ر و ئێك ژ وان رێكاران كێمكرنا كڕينا دۆلارى ژ ترسا سزايانه.
ئه‌رێ بهايێ دۆلارى دێ زێده‌تر بلند بيت؟
بهایێ دۆلارێ ئەمریکی بەرانبەر دینارێ ئیراقى ئەڤرۆ ئێكشه‌مبيێ ل گەل ڤەکرنا بۆرسێ گەهشتبوو بلندترین ئاست و ژماره‌يه‌كا ئه‌گه‌ران ل پشت ڤێ بلندبوونێ هه‌نه.
ل بۆرسە و نڤیسینگەهێن پارەگوهۆران ئەڤرۆ رۆژا ئێکشەمبيێ بهایێ سەد دۆلارێن ئەمریکی گەهشتبوو 155 هزار دینارێن ئیراقی و ئەڤە ژی بلندترین ئاستە د سالێن بۆری دا.
د چەند حەفتیێن بۆری دا، بهایێ دۆلاری گوهۆرینێن بەردەوام ب خۆ ڤە دیتینه و بەردەوام د بلندبوون و داکەفتنێ دا بوو، لێ ئەڤرۆ بلندترین ئاست تۆمارکر.
حەیران سەرزێری ئەندامێ سەندیکا پارەگوهۆران ل دهۆکێ بۆ گاڤ دياركر؛ ئەگەرێ بەردەوامیا بلندبوونا بهایێ دۆلاری بۆ وێ چەندێ ڤه‌دگه‌ڕيت کو ئه‌م به‌ره‌ڤ بێهنڤەدانێن سەرێ سالێ دچين و گەلەک ژ بانکێن ئیراقێ دداخستی نە و دۆلاری نافرۆشن و پێشبینیه تا 156000 دیناران ژى بچیت چونكى دۆلار د بازارى دا كێمبوويه و داخوازى ل سه‌ر زێده بوويه.
ژ لايێ خۆڤه، ره‌مه‌زان سلێڤانه‌يى سه‌رۆكێ سه‌نديكايا پاره‌گوهۆڕان ل دۆر پێشبينێن بهێت دياركر؛ ئه‌گه‌ر هۆسا به‌رده‌وام بيت، پێشبينى هه‌نه دۆلار هێشتا بلند ببيت.
رێكارێن به‌نكا ناڤه‌ندى بۆ كێمكرنا بهايێ دۆلارى چنه؟
به‌نكا ناڤه‌ندى يا ئيراقى ژماره‌يه‌كا رێكاران بۆ كێمكرنا بهايێ دۆلارى به‌رانبه‌ر دينارى گرتينه به‌ر، ل گۆره‌ى راپۆرته‌كا مالپه‌ره‌كێ جيهانى.
مالپه‌رێ ئه‌لمونيتۆر به‌لاڤكريه؛ به‌نكا ناڤه‌ندى يا ئيراقێ بۆ دوباره كێمكرنا بهايێ دۆلارى ژماره‌يه‌كا رێكاران ده‌ستپێكرينه وه‌كى كێمكرنا بهايێ خه‌رجكرنا دۆلارى به‌رانبه‌ر دينارى بۆ گه‌شتكرنێ و كڕينا تشتان ب رێكا ئه‌نترنێتێ ژ 1470 ديناران بۆ 1465 ديناران.
ديار ژى كريه؛ هه‌روه‌سا به‌نكا ناڤه‌ندى بڕيار دايه هاريكاريا به‌نكێن تايبه‌ت ژ بۆ زێده‌كرنا يه‌ده‌كێن خۆ ژ دراڤێن بيانى يێن دى ژبلى دۆلارى وه‌كى يوان يێ چينى، يورۆ، ده‌رهه‌مێ ئيماراتى و دينارێ ئوردنى بكه‌ت.
ئاماژه دايه وێ چه‌ندێ ژى؛ ئيراقێ ل به‌ره هه‌مان گاڤا سعووديه يا ژ به‌رى نوكه دوباره بكه‌ت ده‌مێ پاره‌يێ فرۆشتنا په‌ترۆلێ بۆ چينێ ب يوانێ چينى ل جهێ دۆلارى وه‌رگرتى.
ئه‌ڤه و زێده‌بارى رێكارێن به‌رى نوكه به‌نكا ناڤه‌ندى راگه‌هاندين كو به‌نكا ناڤه‌ندى يا ئيراقى ژماره‌يه‌كا رێكاران بۆ كێمكرنا بهايێ دۆلارى به‌رانبه‌ر دينارێ ئيراقى راگه‌هاند بوون و بڕيار دا بوو دۆلار ب بهايه‌كێ كێمتر بۆ هنده‌ك ته‌خ و چين و لايه‌نان بهێته فرۆشتن.
به‌نكا ناڤه‌ندى بڕيار دا بوو رێكێ بده‌ته به‌نكان كو پشكداريێ د په‌نجه‌ره‌يا فرۆشتن و كڕينا دراڤێ بيانى ب رێكا كڕينا هه‌ر كۆژمه‌يه‌كێ ب دراڤێ بيانى و پاشى دانانا وى پاره‌ى د وێ به‌نكێ دا ب رێكا ئه‌كاونتێن بۆ مه‌ره‌مێن ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى بۆ ژ ده‌رڤه بده‌ت و ل هه‌مبه‌ر وان هنده‌ك قازانجان بده‌ت.
هه‌روه‌سا به‌نكێ بڕيارا ب ساناهيكرنا بازرگانيا كه‌رتێ تايبه‌ت ب رێكا به‌نكێن ئيراقى هه‌روه‌سا ڤه‌كرنا په‌نجه‌ره‌يێن فرۆشتنا دراڤێ بيانى د به‌نكێن حكومى دا بۆ مه‌ره‌مێن گه‌شتكرنێ بۆ چاره‌سه‌ريێ، حه‌ج و عومره‌يێ و خواندنێ.. هتد زێده‌بارى بجهئينانا داخوازيێن خۆدانێن ئه‌كاونتان د وان به‌نكان دا بۆ مه‌ره‌مێن بازرگانيا ژ ده‌رڤه دا.
هه‌روه‌سا به‌نكێ بڕيار دا بوو كو بهايێ فرۆشتنا دۆلارى بۆ مفاوه‌رگرى (خۆدانێ كارتێ) كو بۆ گه‌شتكرنێ يان كڕينا تشتان ب رێكا ئه‌نترنێتێ بكاردئينيت بۆ 1465 ديناران به‌رانبه‌ر دۆلاره‌كێ ل جهێ 1470 ديناران هاته كێمكرن هه‌روه‌سا دۆلار بۆ وێ مه‌ره‌مێ بۆ كۆمپانيێن پاره‌دانێ يێن حكومى بۆ بهايێ 1455 ديناران بۆ دۆلاره‌كێ ل جهێ 1460 ديناران هاته كێمكرن.
محه‌مه‌د شياع سودانى سه‌رۆكوه‌زيرێ ئيراقێ ژ به‌رى حه‌فتيه‌كێ راگه‌هاند بوو كو ژ به‌ر زێده‌بوونا كريارێن به‌نكا ناڤه‌ندى و رابوونا هنده‌ك كۆمپانيێن وه‌همى ب بلندكرنا بهاى ژ بۆ ڤرێكرنا دۆلارى بۆ ژ ده‌رڤه هه‌روه‌سا ژ به‌ر بهايێن زێده يێن ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى، بهايێ دۆلارى بلند بوويه.
ديار ژى كر بوو كو ژ بۆ به‌رسينگگرتنا ڤێ بلندبوونێ، چاڤدێريه‌كا چڕ ل سه‌ر بابه‌تێ خه‌رجكرنا دۆلارى دهێته كرن و به‌نكا ناڤه‌ندى رابوويه ب كێمكرنا بهايێ فرۆشتنا دۆلارى هه‌روه‌سا په‌نجه‌ره‌يێن فرۆشتنا دۆلارى ل به‌نكێن حكومى هاتينه ڤه‌كرن و ڤه‌گوهاستنێن پاره‌ى يێن ده‌ره‌كى هاتينه فره‌جۆركرن.
بهايێ دۆلارى به‌رانبه‌ر دينارى ب ئاوايه‌كێ به‌رچاڤ بلند بوويه و د ئه‌ڤرۆ دا بهايێ 100 دۆلاران به‌رانبه‌ر 155.000 ديناران بوو.
