بیرهات هارون ره‌شید 
یاساناس و چالاکڤان

بریارا ئه‌ڤرۆ یا دادگه‌ها فیدرالى یا ئیراقێ بیرامن ل گۆتنەکا ئبن خەلدوون ئینا دەمێ دبێژت "گاڤا دادوەر فاسد بوو، دەولەت فاسد دبت و تەمەنێ وێ کورت دبت، هەروەکی مرنا گیاندارەکی هاتی" 
" إذا فسد القضاء، فسدت الدولة و کما آقتربت  الأنسان من الموت" 
بدرێژاهیا چاخ و زەمانایە حکومەتا ئیراقێ بهەر بەهانەیەکا هەبت وهەر گاڤا دەلیڤا خۆ دیت، دەربا خۆ ل گەلێ کورد دایە و دخوازن بەردەوام بن، لێ ژناڤبرنا ئیرادەیا گەلێ کورد ب نەهنارتنا موچە و بوجەیی نینە. مێژوو دیدەڤانە لسەر ڤان بزاڤێن شەرمانە و بێ بنەمایێن مرۆڤایەتی و نەدەستوری لدژی گەلێ کوردستانێ، لێ هەر گاڤ مۆراڵا خەلکێ مە بهێزتر لێهاتیە و هەولێن هەر لایەنەکی نەیار هاتینە ژناڤبرن. 
دادگەها فیدرالیا ئیراقێ لپێی بریارا ژمارە (۳٠) ساڵا (۲٠٠٤) ب ئیمزایا فەرماندارێ دەمکی یێ ئیراقێ  "پۆل بریمەر" هاتیە دامەزراندن، ل وی دەمی دەرخستنا بریاران یاسایی بوو، هەتا کو دەستورێ هەردەمیێ ئیراقێ هاتیە نڤیسین ساڵا (۲٠٠٥)، بتایبەت مادەیا "۹۲" شێوازێ کارکرن و دامەزراندن و دەرخستنا بریاران ژلایێ دادگەها فیدرالی ڤە هاتیە رێکخستن و ئێکلاکرن و نەخاسمە دامەزراندنا وێ پێدڤیە برێکا پەرلەمانی بت، ب یاسایەکێ کو ب زۆرینەیا رەها (الأغلبیة ثلثي أعضاء البرلمان) دەنگ لسەر بهێتەدان.
ئەڤجا ژنوو ب یاسایا ژمارە (۳٠) ساڵا (۲٠٠٥) دادگەها فیدرالیا ئیراقێ هاتیە دامەزراندن و تا نۆکە بەشەك ژ ماددەیێن وێ دژی دەستورێ ئیراقێ نە و دڤیا ب یاسایەکا رێککەفتی و دەستوری هاتبا رێکخستن و راستڤەکرن لێ،
کارکرنا ڤێ دادگەهێ بەردەوامی ڤەکێشا بڤێ یاسایا کەڤن هەتا سەردەمێ حکومەتا کازمی کو ب یاسایا ژمارە (۲٥) ساڵا (۲٠۲۱)، بدەنگێ زۆرینەیا سادە ( أغلبیة البسیطة) دادگەها فیدرالی یا نەیاسایی و دژی دەستورێ ئیراقێ هاتە دامەزراندن. 
ئەڤ دادگەهە لدەمێ بریاردانێ دوو رێکان بکاردئینت: 
یەکەم: دەربارەیی بابەتێن ئاسایی پێدڤیە زۆرینەیا سادەبت ئانکو، (أغلبیة البسیطة) بریار بڤێ رێکێ دەردکەڤن. 
دووەم: دەربارەیی بابەتێن فیدرالی و گرنگ بریارێن ڤێ دادگەهێ ب زۆرینەیا رەها (أغلبیة ثلثي أعضاء) دەردکەڤن. 
دهەموو کاودانادا، بریارێن ڤێ دادگەهێ ب کۆمەڵ (أجماع) دهێنە دەرخستن، کی ژ دادوەران دگەل بریارێ بت یان دژبەر بت، دهێتە هژمارتن هەروەکی دەنگێ خۆ دایی، و ژبەرڤێ چەندێ دادوەرێن کوردان یێن بووینە سیمایەك بتنێ وێنە لڤی جهێ بلند و هیچ کاریگەریا خۆ ل دادگەها فیدرالی پەیداناکەن هەتا کو ل قوناغەکا وەسا بەرەڤانیێ ژ مافێن گەلێ کورد بکەن! 
رێسایەکا یاسایی شارستانی هەیە دبێژت: " کل من بني علی باطل فهو باطل" ئانکو هەررەفتارەك و هەر شینوارەکێ لسەر بنەمایەکێ نەدروست و نەیاسایی و غش هاتبتە دەرخستن وپەیداکرن، چ هێزا خۆ یا یاسایی نینە، ئانکو لڤێدەر دامەزراندنا دادگەها فیدرالی ب یاسایا سالا ۲٠۲۱ ب زۆرینەیا سادە و دەنگدان بشێوازێ کۆمەڵ و دەرخستنا بریاران، هەموو دژی دەستورێ هەردەمیێ ئیراقێ نە یێ ساڵا ۲٠٠٥ مادە ۹۲. 
زێدەباری هندێ مادا ۱۷ ژ یاسایا دادگەها فیدرالی دیاردکەت: هەر بریار و حکمەکێ ژ ڤێ دادگەهێ داردکەڤن بهێچ شێوەکی تانە ناهێتە لێدان، دهەماندەمدا ئەڤ مادە دژی دەستورێ ئیراقێ مادا(۱٠٠)ە و تێدا هاتیە: هەر بریار و حکمەکێ ژ کارگێریا دەولەتێ دەردکەڤت ناچێبت بهێتە پارێزبەندی "تحصین" کرن ژ تانەلێدانێ، ئانکو بەشەك ژ مادەیێن یاسایا ژمارە (۳٠) ساڵا (۲٠٠٥) یا دامەزراندنا دادگەها فیدرالی دژی دەستورێ ئیراقێ یە. 
ل دوماهیێ پێشنیاز دکەم، حکومەتا هەرێمێ ب هەموو بزاڤا خۆ هەول بدەن دگەل لایەنێن ئیراقی ل پەرلەمانێ ئیراقێ ڤێ دادگەهێ ب هەلوەشینن و ب یاسایەکا نوو و لپێی دەستورێ ئیراقێ دووبارە دادگەهەکا دەستوری بهێتە دامەزراندن و لگۆڕەیی دەستورێ هەردەمی مافێن گەلێ کورد و هەموو ئیراقیان بهێنە پاراستن، بەداخەوە ئێك ژ ئەرکێن ڤێ دادگەهێ ئەوە ناکۆکیێن هەرێمێ وحکومەتا فیدرال ب ئاشتیانە و دەستوریانە چارەسەربکەت، لێ ئەڤ سازیە بخۆ بوویە بارگرانی و ئامرازەك بۆ خولقاندن و پەیداکرنا کێشێن مەزنتر، ئەڤجا هێزەکا مەزنا سیاسی دڤێت بۆ گهۆرینا ڤان جۆرە دادوەرێن سیاسی کو ژ قالبێ وان یێ فشار لسەر بئێخنە د قالبەکێ دەستوری دا و مافێن مللەتەکێ زۆری لێکری بهێنە پاراستن.