گرنگیا سه‌ره‌دانا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ فره‌نسا چیه؟
بەلاڤ بکە
گاڤ – راپۆرتا شڕۆڤه‌كارى
سه‌ره‌دانا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ فره‌نسا ژماره‌یه‌كا خواندنان بۆ دهێته كرن، گرنگیا سه‌ره‌دانا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ فره‌نسا چیه؟ بزاڤێن سه‌رۆكێ هه‌رێمێ بۆ خورتكرنا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل فره‌نسا چنه؟ په‌یوه‌ندیێن دیرۆكى و سیاسى و ئه‌منى دناڤبه‌را فره‌نسا و هه‌رێما كوردستانێ دا چنه؟
گرنگیا سه‌ره‌دانا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ فره‌نسا چیه؟
سه‌ره‌دانا سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ بۆ فره‌نسا و ب تایبه‌ت د ڤێ قووناغێ دا ب سه‌ره‌دانه‌كا گرنگ ل گۆره‌ى بۆچوونێن چاڤدێران دهێته هژمارتن.
د. عومه‌ر نوره‌دینى مامۆستایێ زانینگه‌هێ ل دۆر گرنگیا سه‌ره‌دانا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ فره‌نسا بۆ گاڤ گۆت "ده‌مێ ڤێ سه‌ره‌دانێ د ده‌مه‌كێ دا هات كو ده‌ڤه‌ر د قووناغه‌كا گرنك دا دبۆریت و وه‌رچه‌رخان و رویدانێن مه‌زن په‌یدابووینه و ڤان رویدانان دێ كارتێكرن ل سه‌ر په‌یوه‌ندیێن فره‌نسا ل گه‌ل هه‌رێما كوردستانێ و ئیراقێ هه‌بن".
ديار ژى كر "د دیدارا گۆپیتكێ دناڤبه‌را سه‌رۆكێ هه‌رێمێ و سه‌رۆكێ فره‌نسا دا، به‌حس ل رویدان و پێشهاتێن ده‌ڤه‌رێ هاته كرن هه‌روه‌سا كا چ بهێته كرن بۆ پاراستنا په‌یوه‌ندیێن ستراتیژى یێن فره‌نسا ل گه‌ل ئیراقێ و هه‌رێما كوردستانێ ب تایبه‌ت ل هه‌یڤا كانوینا دوێ یا ئه‌ڤ ساله رێككه‌فتنا ستراتیژى دناڤبه‌را فره‌نسا و ئیراقێ دا هاتبوو ئیمزاكرن".
زێده ژى كر "سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى رۆل هه‌یه د مانا په‌یوه‌ندیێن هه‌رێما كوردستانێ و فره‌نسا دا وه‌ك په‌یوه‌ندیێن ب هێز، هه‌روه‌سا ل دۆر په‌یوه‌ندیێن هه‌ولێر و به‌غدا ژى، فره‌نسا به‌رده‌وام پشته‌ڤانى ل وێ چه‌ندێ كریه كو په‌یوه‌ندیێن وان د ته‌مامكه‌رانه بن بۆ ئێكودو و نه‌ك په‌یوه‌ندیێن ئالۆز بن".
گۆت ژى "دیتنه‌كا هه‌ڤپشك دناڤبه‌را سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى و سه‌رۆك ئیمانوێل ماكرۆن دا ل دۆر ئیراقێ و ده‌ڤه‌رێ هه‌یه".
ژ لایێ خۆڤه، رۆژنامه‌ڤان هيوا مه‌حموود ئوسمان ل دۆر دیدارا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى و سه‌رۆك ماكرۆن بۆ گاڤ گۆت "كۆمبوونێ هنده‌ك ئاماژه‌یێن گرنگ هه‌بووینه، ئه‌ڤ جۆره سه‌ره‌دانه د گرنگن دا كو دوستێن كوردستانێ د مه بگه‌هن".
ديار ژى كر "په‌یوه‌ندیێن هه‌رێما كوردستانێ و فره‌نسا د باشن و د شه‌ڕێ دژى داعش دا فره‌نسا پشته‌ڤانه‌كا سه‌ره‌كى بوو بۆ هه‌رێما كوردستانێ، فره‌نسا دشێت رۆله‌كێ پتر بۆ باشتركرنا په‌یوه‌ندیێن دناڤبه‌را هه‌رێما كوردستانێ و ئیراقێ دا بگێریت، گرنگیا ڤان سه‌ره‌دانان ژى بۆ باشتر تێگه‌هشتنا ره‌وشا مه و پاراستنا هه‌رێما كوردستانێ یه".
ناڤهاتى گۆت ژى "د كۆمبوونا مێرى دا ل ده‌مێ دانوستاندنا من ل گه‌ل وى، من گۆته سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى كو وى ده‌ستهه‌لاتێن سه‌رۆكایه‌تى هه‌نه هه‌روه‌سا ده‌ستهه‌لاتێن وى وه‌ك نێچیرڤان بارزانى".
ئاماژه ب وێ چه‌ندێ ژى كر كو "په‌یوه‌ندیێن سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى ل گه‌ل لایه‌نێن سیاسى یێن هه‌رێما كوردستانێ د باشن هه‌روه‌سا وى په‌یامه‌كا گرنگ ژى بۆ به‌غدا هنارتیه، هه‌روه‌سا ل سه‌ر ئاستێ نێڤده‌وله‌تى په‌یوه‌ندیێن وى ل گه‌ل لایه‌نێن نێڤده‌وله‌تى و ب تایبه‌ت ئه‌مریكا و ئه‌ورۆپا د باشن".
بزاڤێن سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ خورتكرنا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل فره‌نسا
سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى هه‌ر ژ ده‌مێ سه‌رۆكوه‌زیرێ هه‌رێمێ هه‌روه‌سا پشتى ل سالا 2018 بوویه سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ، به‌رده‌وام بزاڤكریه هه‌ڤسه‌نگیه‌كێ د په‌یوه‌ندیان دا دروست بكه‌ت و داكۆكیا به‌رده‌وام ل سه‌ر بهێزكرنا په‌یوه‌ندیان و ب تایبه‌ت ل گه‌ل وه‌لاتێن زلهێز و هه‌ڤپه‌یمانان كریه، فره‌نسا ژى بوویه ئێك ژ وێستگه‌هێن گرنگ یێن بهێزكرنا په‌یوه‌ندیێن هه‌رێما كوردستانێ ل گه‌ل جیهانا رۆژئاڤا.
پشتى ریفراندۆما هه‌رێما كوردستانێ ل رۆژا 25/9/2017 و رویدانێن 16ى ئوكتۆبه‌رێ و سه‌پاندنا حكومه‌تا ئیراقێ یا وى ده‌مى ب سه‌رۆكاتیا حه‌یده‌ر عه‌بادى بۆ گه‌مارۆیێ ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ، نێچیرڤان بارزانى ل رۆژا 1/12/2017 وه‌ك سه‌رۆكوه‌زیرێ هه‌رێما كوردستانێ سه‌ره‌دانا فره‌نسا كربوو و ئه‌ڤ چه‌نده ببوو ئه‌گه‌رێ ب دویماهیك ئینانا گه‌مارۆیا ل سه‌ر هه‌رێما كوردستانێ.
هه‌روه‌سا ل 10/7/2019 ئیمانوێل ماكرۆن سه‌رۆكێ فره‌نسا ل كۆچكا ئێلیزى پێشوازى ل سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى كربوو.
ل رۆژا 29/3/2021 سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى سه‌ره‌دانا خۆ یا فه‌رمى یا سیێ وه‌ك سه‌رۆكێ هه‌رێمێ بۆ فره‌نسا ئه‌نجامدابوو و ل رۆژا ل دویڤ دا ل گه‌ل سه‌رۆك ئیمانوێل ماكرۆنى كۆمببوو.
ب شێوه‌یه‌كێ گشتى، پشتی نێچیرڤان بارزانی بوویە سەرۆکێ هەرێما کوردستانێ، ئەڤە سەرەدانا وی یا چارێ یە بۆ وه‌لاتێ فرەنسا و د هەمى سەرەدانێن وى یێن به‌رێ ژی دا ل گەل ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکێ فرەنسا ل کۆچکا ئێلیزێ کۆمببوو.
هه‌روه‌سا ئیمانوێل ماكرۆن سه‌رۆكێ فره‌نسا ل رۆژا 29/8/2023 سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ كربوو و ل گه‌ل سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى كۆمببوو.
د وان كۆمبوونان دا، سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ دوپاتى ل سه‌ر بهێزكرنا په‌یوه‌ندیێن دوقولى ل گه‌ل فره‌نسا كربوو.
فره‌نسا وه‌ك دوست و هه‌ڤپه‌یمانا دیرۆكى یا گه‌لێ كورد
فره‌نسا د قووناغێن دیرۆكى دا ب دوسته‌كا دێرین یا گه‌لێ كورد دهێته هژمارتن و د گه‌له‌ك وێستگه‌هێن دیرۆكى دا هاریكاریان كوردان و هه‌رێما كوردستانێ كریه هه‌ر ژ هاریكاریا دانیال میتران پاشى بۆ سه‌پاندنا ده‌ڤه‌را دژه‌فڕینێ بۆ رێگریێ ل رژێما به‌عس ژ هێرشكرنێ ل سه‌ر كوردان ل سالا 1991 هه‌تا دگه‌هیته هاریكاریا فره‌نسا بۆ هه‌رێما كوردستانێ د شه‌رێ دژى داعش دا ل سالا 2014.
فره‌نسا ل سالا 1991 پرۆژه‌بڕیاره‌ك پێشكێشى جڤاتا ئاسایشێ یا نێڤده‌وله‌تى بۆ ئیدانه‌كرنا سه‌ركۆتكرنا كوردان ژ لایێ رژێما به‌عس ڤه كربوو، ل رۆژا 5/4/1991 جڤاتا ئاسایشێ یا نێڤده‌وله‌تى بڕیارا ژماره 668 ده‌ركر و هه‌ر ئێك ژ فره‌نسا، ئه‌مریكا و بریتانیا ده‌ڤه‌را دژه‌فڕینێ ل ناوچه‌یێن كوردان ل ئیراقێ ل سه‌ر هێلا ئاسۆیى یا 36 پێكئینان و فڕۆكه‌یێن هه‌ڤپه‌یمانان ب رێكا سه‌ربازگه‌ها ئینجرلیك یا توركى ئه‌و بڕیاره بجهدئینان.
دانیال میتران هه‌ڤژینا فرانسوا میتران سه‌رۆكێ فره‌نسا رۆله‌كێ مه‌زن د ده‌ركرنا بڕیارا نێڤده‌وله‌تى یا دانانا ده‌ڤه‌را دژه‌فڕینێ دا هه‌بوو، میتران ب ده‌یكا كوردان دهاته بناڤكرن و وێ خۆشحالیا خۆ ب ڤى ناسناڤى ده‌ربڕى بوو.
میتران دیاركربوو كو بۆمبه‌بارانكرنا هه‌له‌بجه ببوو ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌رگریێ ژ مافێن كوردان و كێشه‌یا كوردى بكه‌ت، ل رۆژا 23/10/1989 ل به‌رانبه‌ر كۆنگرێسى په‌یڤه‌كا دیرۆكى پێشكێشكر و تێدا داخواز كر كو كورد نه‌هێنه ژبیركرن.
دانیال میتران ئه‌وا ل سالا 1924 ژدایكبووى، هه‌ر ژ سالا 1989 گرنگیه‌كا مه‌زن ب كێشه‌یا كوردى دابوو هه‌تا دویماهیك چركه‌یێن ژیانا وێ و گیانژده‌ستدانا وێ ل 22/11/2011، پشتى گیانژده‌ستدانا وێ، حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ماته‌مینیا گشتى بۆ ده‌مێ ئێك رۆژ راگه‌هاند بوو و داخواز ژ هه‌مى سازیان كربوو پێگیریێ پێ بكه‌ن.
میترانێ ل سالا 1989 داخوازا گرێدانا كۆنفرانسێ پاریس ل بن ناڤێ (كورد، مافێن مرۆڤى و ناسنامه) كربوو، ئه‌و كۆنفرانس ل 14-15ى ئوكتۆبه‌را سالا 1989 هاتبوو گرێدان و تێدا به‌حس ل جینۆساید و تاوانێن دژى گه‌لێ كورد هاتبوو كرن كو 245 كه‌سایه‌تێن جیهانى و كوردى و 85 رۆژنامه‌ڤانان ژ وه‌لاتێن ئاسیا، ئه‌ورۆپا، ئه‌مریكا و ئوسترالیا پشكدارى تێدا كربوون، له‌وا ئه‌و كۆنگره وه‌ك وه‌رچه‌رخانه‌كێ د دیرۆكا كێشه‌یا كوردى دا دهاته هژمارتن.
هه‌روه‌سا میترانێ رۆله‌كێ مه‌زن د به‌رقه‌راركرنا ئاشتیا ناڤخۆیى دا ل هه‌رێما كوردستانێ د سالێن نۆتان دا هه‌بوو، به‌رى وێ چه‌ندێ ژى ل سالا 1992 د رێوره‌سمێن دانانا په‌رله‌مانێ كوردستانێ و ئێكه‌م خۆلا په‌رله‌مانى دا به‌رهه‌ڤ ببوو هه‌روه‌سا د روینشتنا دیرۆكی یا په‌رله‌مانێ كوردستانێ دا ل سالا 2003 به‌رهه‌ڤ ببوو كو تێدا ئێكگرتنا حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هاتبوو راگه‌هاندن.
میترانێ سێ پرتووك ل دۆر كوردان نڤیسیبوون و جادده‌یه‌ك ل دهۆكێ ب ناڤێ وێ هاتیه بناڤكرن هه‌روه‌سا حكومه‌تا هه‌رێمێ ل سالا 2010 په‌یكه‌رێ وێ ل هه‌له‌بجه دانابوو.
نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ ل دۆر په‌یوه‌ندیێن دناڤبه‌را كوردستانێ و فره‌نسا دا ئه‌ڤرۆ ئه‌ینیێ دیاركر "په‌یوه‌ندیێن هه‌رێما كوردستانێ ل گه‌ل فره‌نسا د دیرۆكى نه و د كویرن و به‌لگه‌نه ل سه‌ر پێگیریا مه یا هه‌ڤپشك ب ئاشتیێ و سه‌قامگیریێ و پێشكه‌فتنێ".
هه‌ماهه‌نگیا ئه‌منى دناڤبه‌را فره‌نسا و هه‌رێما كوردستانێ دا
فره‌نسا رێككه‌فتنه‌كا ستراتیژى ل گه‌ل ئیراقێ د بوارێ ئه‌منى دا هه‌یه هه‌ڤده‌م پاریس پشته‌ڤانه‌كا سه‌ره‌كیه بۆ هه‌رێما كوردستانێ د بیاڤێ له‌شكه‌رى دا.
فره‌نسا ئێك ژ وان وه‌لاتێن هه‌ڤپه‌یمانه كو راهێنان ب پتر ژ 10 هزار سه‌ربازێن ئیراقى هه‌روه‌سا هێزێن پێشمه‌رگه‌ى د شه‌ڕێ دژى داعش و پشتى شه‌ڕى دا كریه، زێده‌بارى پێشكێشكرنا چه‌كى و ئالاڤێن له‌شكه‌رى و هاریكاریێن لوجیستى، هه‌روه‌سا فره‌نسا ئێك ژ وه‌لاتێن هه‌ڤپه‌یمانایه یێن به‌رده‌وام دوپاتى ل سه‌ر بابه‌تى چاكسازیێ دناڤ رێزێن پێشمه‌رگه‌ى دا كرى.
فره‌نسا ل رۆژا 13/8/2014 ل گۆره‌ى به‌یانه‌كا سه‌رۆكاتیا فره‌نسا ل وى ده‌مى به‌لاڤكرى، بڕیارا پێشكێشكرنا چه‌كى بۆ پێشمه‌رگه‌یێ كوردستانێ ب هه‌ماهه‌نگی ل گه‌ل به‌غدا و ده‌ستهه‌لاتا هه‌رێما كوردستانێ بۆ شه‌ڕێ دژى داعش دابوو.
د بیاڤێ هاریكاریێن له‌شكه‌رى یێن فره‌نسا بۆ هه‌رێما كوردستانێ دا، ل سالا 2014 ده‌مێ شه‌ڕێ دژى داعش، فرانسوا هۆلاند سه‌رۆكێ فره‌نسا ل گه‌ل سه‌رۆك مه‌سعوود بارزانى كۆمببوو و تێدا پشته‌ڤانیا فره‌نسا بۆ هه‌رێما كوردستانێ د شه‌ڕێ دژى داعش دا دوپاتكربوو، هولاند ل وى ده‌مى دیاركربوو كو پشته‌ڤانیا فره‌نسا یا له‌شكه‌رى بۆ كوردان گه‌له‌ك یا كارتێكه‌ر بوو هه‌روه‌سا پێشوازى ل هاریكاریێن مرۆڤایه‌تى یێن هه‌رێما كوردستانێ بۆ ئاواره‌یێن ژ ده‌ڤه‌رێن شه‌ڕى ره‌ڤین، كربوو.
د بیاڤێ هاریكاریا ئاواره‌یان ژى دا، فره‌نسا پشتى شه‌ڕێ دژى داعش و پێلێن ئاواره‌یان، پتر ژ جاره‌كێ بارێن هاریكاریێن مرۆڤایه‌تى هه‌روه‌سا هاریكارێن دارایى پێشكێشى هه‌رێما كوردستانێ بۆ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل ئاواره‌یان كرینه.
ده‌رئه‌نجامێن سه‌ره‌دانێ
ئێك ژ ده‌رئه‌نجامێن گرنگ یێن كۆمبوونا ئه‌ڤرۆ یا سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ ل گه‌ل سه‌رۆكێ فره‌نسا، رازیبوونا سه‌رۆكێ فره‌نسایه ل سه‌ر داخوازنامه‌یا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى بۆ سه‌ره‌دانا هه‌ولێرێ.
ئه‌ڤرۆ سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى ل كۆچكا ئێلیزێ ل فره‌نسا ل گه‌ل ئیمانوێل ماكرۆن سه‌رۆكێ فره‌نسا په‌یوه‌ندیێن دوقولى یێن فره‌نسا و هه‌رێما كوردستانێ، ره‌وشا ئیراقێ و رۆژهه‌لاتا ناڤین، چاره‌كرنا كێشه‌یێن هه‌ولێر و به‌غدا و ژماره‌یه‌كا ته‌وه‌رێن دى به‌حسكرن.
هه‌روه‌سا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى و سێباستیان لوكورنۆ وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ فره‌نسا ل پاریس كۆمبوون و تێدا به‌حسێ شه‌ڕێ دژى داعش و ره‌وشا ئه‌منى ل ئیراقێ و ده‌ڤه‌رێ و ژماره‌یه‌كا ته‌وه‌ران كرن.
سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ كۆمبوونا ل گه‌ل سه‌رۆكێ فره‌نسا ب كۆمبوونه‌كا باش لقه‌له‌مدا و ئاماژه ب وێ چه‌ندێ كر كو سه‌رۆك ماكرۆن ل سه‌ر داخوازنامه‌یا وى بۆ سه‌ره‌دانا هه‌ولێرێ رازى بوو.
سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى د پرێس كۆنفرانسه‌كێ دا ئه‌ڤرۆ ئه‌ینیێ ژ پاریس راگه‌هاند بوو كو وان مه دوپاتى ل سه‌ر چاره‌كرنا كێشه‌یێن هه‌ولێر و به‌غدا ب رێكا دیالۆگێ كر و ئاشكرا كر "كۆمبوونا من ل گه‌ل سه‌رۆكێ فره‌نسا یا باش بوو و من داخوازنامه‌یه‌ك دا ماكرۆنى بۆ سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ و وى ژى قه‌بویلكر".
ديار ژى كر بوو كو فره‌نسا هاریكارا سه‌ره‌كى یا ئیراقێ یه و سه‌رۆك ماكرۆن به‌رهه‌ڤى نیشاندانا بۆ هاریكاریێ د چاره‌كرنا كێشه‌یێن هه‌ولێر و به‌غدا دا.
هه‌روه‌سا سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانى ل دۆر كۆمبوونێ ل سه‌ر تۆڕا ئێكس راگه‌هاند بوو "خۆشحالبووم ب دیدارا دوستێ خۆ سه‌رۆك ماكرۆن ل پاریس، پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن ئیراقێ و هه‌رێما كوردستانێ ل گه‌ل فره‌نسا و دویماهیك پێشهاتێن ئیراقێ و ده‌ڤه‌رێ مه به‌حسكرن".
د ده‌مه‌كێ دى دا ژ ئه‌ڤرۆ ئه‌ینیێ، سەرۆکاتیا هەرێما کوردستانێ به‌یانه‌ك دەربارەی کۆمبوونا سەرۆک نێچیرڤان بارزانی و ئیمانوێل ماکرۆن سه‌رۆكێ فره‌نسا بەلاڤکربوو و تێدا دیار کربوو كو دوپاتی ل سه‌ر چارەکرنا کێشەیێن هەولێرێ و بەغدا هاته كرن.
سەرۆکاتیا هەرێما کوردستانێ دیاركر بوو "هەردو لایه‌ن د هەڤڕا بوون کو پێدڤیە ئارامی و سەقامگیریا ئیراقێ ژ رەوشا ئالۆز یا دەڤەرێ بهێتە ڤه‌ده‌ركرن هه‌روه‌سا پێدڤیه هەولێر و بەغدا بەردەوامیێ بدەنە دانوستاندنان و بزاڤێن چارەکرنا کێشەیێن دناڤبەرا وان دا د به‌رده‌وام بن"، هەر د کۆمبوونێ دا، ل گۆره‌ى به‌یانا سه‌رۆكاتیا هه‌رێمێ، بەحسێ پەیوەندیێن هەرێما کوردستانێ و ئیراقێ ل گەل فرەنسا هاتە کرن هه‌روه‌سا دوپاتی ل سه‌ر بهێزکرنا پەیوەندیان د چارچووڤەیێ رێککەفتنا ستراتیژی یا فرەنسا ئیراقێ هه‌روه‌سا هه‌رێما كوردستانێ دا هاتە کرن.
