حەمزه قاسم

دەستپێکا سەرهەلدانا قەیرانا بۆ سەر هەرێما کوردستانێ ڤەدگەریت بو سالا 2014  وەكی دەمێ بڕینا بەشە بودجەیا هەرێمێ ژ لایێ حکومەتا عێراقێ، هاتنا زێدەتر ژ ئێک ملیون ئاوارە و پەنابەرا بۆ هەرێما کوردستانێ، دابەزینا بهایێ نەفتێ، ناکۆکیێن لایەنێن سیاسی ل سەر پرسا سەرۆکاتیا هەرێمێ، بایکۆتکرن و دەستلکارکێشانا بەشەک ژ وەزیرێن حکومەتا هەرێمێ، و سەرهەلدانا شەڕێ داعشێ. ئەڤ هەمی بوویەرە د ئێک دەمدا هاتنە پێش هەرێما کوردستانێ کو د ئەنجامدا خەلک ب گشتی و مووچەخۆرێن وێ ب تایبەتی توشی کێشە و بارودۆخەک دژوار و نەچاڤەڕێکری بین. بەلێ سەرۆک وەزیرێ پێشتر نێچیرڤان بارزانی، دەست ب پلانا هنارتنا نەفتێ ب ڕییا تورکیا ژ بۆ دەرڤە کر کوو تا ڕادەیەکێ باش چارەسەریا کێشەیێن هەرێمێ بکەتن.

ژلایەکێ دی ڤە، ل سالا 2017 ژ ئەنجامێ نە جێبەجێکرنا دەستوری ژلایێ بەغدا، سەرکردایەتیا سیاسییا هەرێمێ ب سەرۆکاتیا جەنابێ سەرۆک مسعود بارزانى ل 25 ئەیلولێ بڕیارا ئەنجامدانا ریفراندۆما سەربەخۆبوونا کوردستانێ دا. ئەنجامدانا ریفراندومێ بووە ئەگەرا فشارەکا  نە چاڤەڕێ کری ژلایێ بەغدا و پشتەڤانیا هێزێن ناڤدەولەتی. ل دویڤدا بەغدا هێرشا سەربازی کردە سەر سەر هەرێما کوردستانێ  و رویدانا 16 ئوكتوبەرێ ئەگەر بوون ژ بۆ ل دەست دانا 51%  ژ خاکا کوردستانێ و جارەکا دی ڤەگەڕنە ژێر دەسەلاتا حکومەتا ناڤەندی. هەروەسا حکومەتا عێراقێ گەمارویا دیبلۆماسی ژی لسەر هەرێمێ سەپاند کو هەولەکا زۆردا بۆ هەلوەشاندنا قەوارەیێ هەرێمێ. لێ سەروک وەزیرێ پێشتر نێچیرڤان بارزانی ب رێکا وەلاتێ تورکیا سەرەدانەکا نە چاڤەرێکری  بو کومارا فەرەنسا  ئەنجامدا د وەختەکی دا کو هەردووک فڕۆکەخانێن هەرێمی ژ لایێ بەغدا ڤە هاتبینە گرتن. ل سەرەدانا خۆدا سەروک نێچیرڤان بارزانی هاتە پێشوازی کرن ژلایێ ئیمانوێل ماکرون ڤە سەرۆکێ فەرەنسا. ئەڤ سەرەدان دەرگەهەکێ نویێ دیبلۆماسی و سیاسی بوو بۆ هەلوەشاندنا گەمارۆیێن سەر هەرێمێ کو ل وی دەمیدا کومارا ئیسلامیا ئیرانێ دەروازەیێن خو یێن سنوری دگەل هەرێمێ گرت بین و هەڕەشەێن زور ل هەرێمێ دکرن، هەروەسا نەرازیبونا زور یا کومارا تورکیا ژی بەرامبەر هەرێمێ بەردەوام بی تا نیسانا  سالا 2018  سەرۆک نێچیرڤان بارزانی ب شێوەیەکێ فەرمی هاتە بانگهێشتکرن بو وەلاتێ تورکیا کو ئامادە بیت ل رێوڕەسما سویند خوارنا دەست بکاربوونا سەرۆک کومارێ تورکیایێ ، ئەڤ سەرەدان ژی بو ئەگەرێ دوبارە  ئاسای بوونا پەیوەندیان دگەل کومارا تورکیا.

دگەل ڤێ چەندێ حکومەتا عێراقێ ل هەیڤا 3 سالا2023  ب رێکا سکالایەکێ ل دادگەها پاریسێ شیا دوماهيێ ب هنارتنا نەفتێ هەرێمێ بۆ دەرڤە بینیت. ئەڤ بریار بی ئەگەرێ قەیرانەکا قولتر يا دارایى بۆ هەرێمی و مووچەخورا ب تایبەتی. بەری ڤی بریارێ ژی چەندین جار شاندنێن تەکنیکیێن هەرێمی سەرەدانا بەغدا كرين بۆ چارەسەرکرنا ئاریشەیێن هەرێمی دگەل بەغدا وەک بودجە، ناوچەیێن مادێ 140 ، خالێن سنووری، و ئاسایش. بەڵی حکومەتا بەغدا هەر پابەند نەبووە ب رێکەفتنا دگەل هەرێمێ و هەولا برسیکرنا خەلکێ هەرێمێ ددەت دگەل جێبەجێکرنا پلانا  هنارتنا مووچەی راستەوخو بو مووچەخۆران ژ بۆ لاوازکرنا قەوارەیا هەرێمێ، دگەل ڤێ چەندێ ل سالا2020  تا نوكه ب تايبەت دوماهیکا سالا 2023 گروپێن میلیشیایێن نێزیک ئیرانێ ل عێراقێ ب هنارتنا درۆنان بۆ سەر هەرێمێ و تایبەت هەولێرێ، کوردستان توشی بارودوخەکێ دژوارێ نە سەقامگیر و نە ئاسایشێ کرد، ژبەر ڤێ چەندێ سەرۆک نێچیرڤان بارزانی سەرۆکێ هەرێما کوردستانێ و فەرماندێ گشتی یێن هێزێن چەکدارێن هەرێمێ د سەرەدانەکا نە چاڤەڕێکری بۆ بەغدا بۆ بەشداریکرن ل رێوڕەسما روژا شەهیدێن عێراقێ، دڤی رێورەسمی دا گوتارەک پێشکێش کر ب زمانێ کوردی کو هەمی سەرکردەیێن سیاسیێن عێراقێ ئامادەبین. دگوتارا خودا ئاماژە ب وێ چەندێ دا کو مووچەخورێن هەرێمی و خەلکێ وێ ب گشتی یێن د بارودۆخەک خراپ دا دژین, و ئاماژە ب گرنگیا جێبەجێکرنا دەستوری کر کو ئەو دەستورێ هەمی لایەن لسەر رێکەفتین جێبەجێکرنا وی دێ بیت ئەگەرێ سەقامگيریێ بۆ هەمی عێراقێ، دگەل ڤێ چەندێ ئاماژە ب بابەتێ هنارتنا هێرشێن درۆنا  بۆ سەر هەولێرێ کر کو ئەڤ هێرشین درۆنان  مەترسی نە بۆ هەولێرێ، بەغدا، و هەمی عێراقێ کو ئەڤ گروپ هۆکارن بۆ تێکدانا سەروەریا هەرێمێ و عێراقێ. دهەمان دەمدا دماوێ دوو روژێن سەرەدانا خۆدا ل بەغدا 17 كۆمبين دگەل لایەنێن سیاسی و حوکمی ئەنجام بدت. دئەنجام ڤێ سەرەدانێ دا حکومەتا عێراقێ بریار دا ب هنارتنا 618 مليار دينارا هەیڤانە بۆ هەرێمێ تا پەسەند کرن و جێبەجەکرنا بودجەی. ئەڤ سەرەدانا سەرۆک نێچیرڤان بۆ بەغدا بی ئەگەرێ ئومێد و دلخوشیێ بۆ هەمی خەلکێ کوردستانێ و ب تایبەت مووچەخوران.

ل دوماهیکێ، رۆلێ سەروک نێچیرڤان بارزانی ل چارەسەرکرنا ئاریشە و کێشەیێن ناڤ لایەنێن سیاسی هەرێمێدا، هەمی دەما ئەنجامەکێ ئەرینی یێ هەی. هەروەسا پەیوەندیەک باش دگەل لایەنێن سیاسی و سەرکردەیێن عيراقى هەی و تا رادەیەک باش ب دیبلۆماسیەتا خۆ یا نەرم یێ شیای دەرگەهێن گرتی ڤەکەت. ژلایەک دی ڤە بارزانی پەیوەندیەکا ب هێز ل ئاستێ ناڤدەولەتی دا هەی كو چەند جاران پشتى ریفراندومێ د سەرەدانێن خۆ دا بۆ ژ دەرڤە هاتی پێشوازی کرن لسەر ئاستێ بلند ژ لایێ سەروکێن تورکیا، ئیران، فەرەنسا، ئەمریکا، ئیمارات، قەتەر، ئیتالیا، ئەلمانیا و گەلەک وەلاتێن دی.ژبەرڤێ چەندێ سەرۆک نێچیرڤان ب دیبلوماسيەتا خۆ شيایە ببيت سەرۆکەک ب هێز لسەر ئاستێ ناڤخۆ، هەرێمی، و نێڤدەولەتی . هەمی دەمان کردارێن سەرۆک نێچیرڤان بارزانی ب پشتەڤانيا راستەوخویا سەرۆک مەسعود بارزانى دبن ئەگەرێ بهێزبونا  قەوارە و ئاسایش و سەقامگیریا کوردستانێ.