سیناریۆ و ده‌رئه‌نجامێن هێرشا گرۆپێ ڤاگنه‌ر ل رۆسیا چنه؟
بەلاڤ بکە
گاڤ – راپۆرتا شڕۆڤه‌كارى
ل گه‌ل پێشڤه‌چوونا رویدانان ل رۆسیا و تۆمه‌تباركرنا گرۆپێ ڤاگنه‌ر ب ئه‌نجامدانا یاخیبوونه‌كا چه‌كدارى ژلایێ سه‌رۆكێ رۆسیا ڤه، سیناریۆ و ده‌رئه‌نجامێن قووناغا بهێت چنه؟ ئه‌گه‌رێن په‌یدابوونا ناكۆكیان دناڤبه‌را سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر و وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا دا چنه؟ گرۆپێ ڤاگنه‌ر كینه و رۆلێ وان چیه؟ ئه‌رێ دێ موسكۆ كه‌ڤیته د ده‌ستێن ڤاگنه‌ر دا؟
ئه‌گه‌رێن په‌یدابوونا ناكۆكیان د ناڤبه‌را سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر و وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا دا چنه؟
ده‌مه‌ك درێژ بوو ژماره‌یه‌كا ناكۆكیان دناڤبه‌را یێڤگینى پریگۆژین سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر و سێرجى شویگۆ وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا دا په‌یدا ببوون و سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر پتر ژ جاره‌كێ ره‌خنه ل وه‌زیرێ به‌رگریێ گرتبوون.
داخۆیانیا ئێكێ یا بوویه جهێ بگروڤه‌كێشێ یا یێڤگینى پریگۆژین سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر بۆ رۆژا 21/2/2023 ڤه‌دگه‌ڕیت، ده‌مێ دیاركرى كو وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا و سه‌رۆكێ ئه‌ركانێن سوپاى بزاڤێن ژناڤبرنا گرۆپێ ڤاگنه‌ر دكه‌ن.
پریگۆژین هه‌روه‌سا ل 5/3/2023 دیاركربوو كو "سه‌ربازێن رۆسى ئاسته‌نگ د رێكا گه‌هشتنا خۆبه‌خشان بۆ گرۆپێ ڤاگنه‌ر دا دروستكرینه".
سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر ل رۆژا 5/5/2023 ژى خۆیاكربوو كو وه‌زاره‌تا به‌رگریێ یا رۆسى ته‌قه‌مه‌نیێن پێدڤى نه‌داینه گرۆپێ ڤاگنه‌ر د شه‌ڕێ باژێڕێ باخمۆت دا ل ئۆكراینا.
ل رۆژا 12/5/2023 ژى گۆتبوو "هێزێن رۆسى ژ جهێن خۆ ل نزیك باخمۆت ره‌ڤینه".
پریگۆژین هه‌روه‌سا ل رۆژا 24/5/2023 گۆتبوو "ره‌نگه رۆسیا رویبروى شۆڕه‌شه‌كا وه‌كى شۆڕه‌شا سالا 1917 ببیت و د شه‌ڕى دا خۆساره‌ت بیت".
ناكۆكیه‌كا دى ژى ل رۆژا 11ى ڤێ هه‌یڤا خزیرانێ بوو ده‌مێ سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر فه‌رمانه‌كا وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا ره‌تكرى كو وێ فه‌رمانێ داخواز كربوو هه‌مى ئه‌ندامێن گرۆپێ ڤاگنه‌ر یێن خۆبه‌خش گرێبه‌ستان ل گه‌ل وه‌زاره‌تا به‌رگریێ ئیمزا بكه‌ن.
ناكۆكى دوهى ئه‌ینیێ گه‌هشتبوونه گۆپیتكێ ده‌مێ سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر راگه‌هاندى كو سوپایێ رۆسیا هێرشه‌ك ل سه‌ر سه‌ربازگه‌هه‌كا هێزێن وان ئه‌نجامدایه و ژماره‌یه‌كا ئه‌ندامێن وان كوشتینه.
ناكۆكیێن دناڤبه‌را پریگۆژین و شویگۆى دا د ژماره‌یه‌كا وێستگه‌هان دا ده‌رباز بووینه و شه‌ڕێ ل باخمۆت ل هه‌رێما دونباس ل رۆژهه‌لاتێ ئۆكراینا ئێك ژ گرنگترین وێستگه‌هان بوو كو گرۆپێ ڤاگنه‌ر رۆلێ سه‌ره‌كى تێدا هه‌بوو.
گرۆپێ ڤاگنه‌ر كینه؟
گرۆپێ ڤاگنه‌ر یان كۆمپانیا ڤاگنه‌ر، وه‌كى كۆمپانیه‌كا له‌شكه‌رى یا تایبه‌ت یا نه‌گرێداى وه‌زاره‌تا به‌رگریێ یا رۆسیایه كو ب گرۆپه‌كێ له‌شكه‌رى یێ نیڤ فه‌رمى دهێته هژمارتن و چه‌كدارێن خۆبه‌خش رۆله‌كێ سه‌ره‌كى تێدا دگێڕن.
دمیترى ئوتكین كو ناڤێ وى یێ نهێنى ’ڤاگنه‌ر’ بوو و ئه‌فسه‌ره‌كێ به‌رێ یێ رۆسى بوو، ب دامه‌زرێنه‌رێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر دهێته هژمارتن، لێ د نوكه دا كۆمپانى بوویه مولكێ یێڤگینى پریگۆژین ئه‌وێ كو ب شیفێ ’خوارنلێنه‌رێ’ پۆتینى دهێته بناڤكرن ژ به‌ر رێكخستنا كۆمپانیا وى كونكۆرد بۆ ئاهه‌نگێن پێشوازیێ ل كرێملنێ.
گرۆپێ ڤاگنه‌ر بۆ جارا ئێكێ ل سالا 2014 هاتبوو دامه‌زراندن ل ده‌مێ رۆسیا نیمچه‌گزیرته‌یا كرێمیا یا ئۆكراینى كونترۆلكرى كو ل وى ده‌مى وى گرۆپى مل ب ملێ سوپایێ رۆسیا ل وێ ده‌ڤه‌رێ چالاكیێن خۆ دگێران.
یێڤگینى پریگۆژین سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ره و وى گرۆپى نزیكى 25 هزار چه‌كداران هه‌نه كو شه‌ڕى به‌رانبه‌ر وه‌رگرتنا پاره‌ى دكه‌ن و باله‌كێ له‌شكه‌رى یێ رۆسیایه ل سووریا و كیشوه‌رێ ئه‌فریقیا.
هێزێن ڤاگنه‌ر نزیكى 10% یا هێزێن رۆسى یێن سه‌ر عه‌ردى پێكدئینیت كو ژماره‌یا ئه‌ندامێن وێ ژ هزار كه‌سان ل سالا 2014 ژ بۆ نزیكى 25 هزار كه‌سان د سالا 2023 دا زێده‌بوویه.
ل گۆره‌ى شرۆڤه‌كارێن رۆسى، ژ به‌ر سه‌ربۆرا گرۆپێ ڤاگنه‌ر د شه‌ڕێن كۆلان ب كۆلان دا ل سووریا كو هه‌ر ژ سالا 2016 ژ بۆ پشته‌ڤانیا رژێما ئه‌سه‌دى چووبوونه سووریا، شه‌ڕێ باژێڕێ باخمۆت كو پتریا وێ شه‌ڕێ كۆلان ب كۆلان بوو ب وى گرۆپى هاتبوو راسپاردن زێده‌بارى پشكداریا گرۆپى د ژماره‌یه‌كا به‌ره‌یێن دى یێن شه‌ڕى دا ل ئۆكراینا.
لایه‌نێن رۆژئاڤایى پتر ژ جاره‌كێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر ب ره‌وانه‌كرنا ئه‌ندامان بۆ وه‌لاتێن جهێن ناكۆكیان ل ئه‌فریكا و ب تایبه‌ت لیبیا و هه‌روه‌سا ئه‌مریكا باشوور و ئه‌نجامدانا كارێن چه‌په‌ل ل وان وه‌لاتان تۆمه‌تبار كرینه.
باره‌گایێ ڤاگنه‌ر ل باژێڕێ سان پێترسبۆرگ یێ رۆسى یه و پریگۆژین ل دۆر ئه‌ركێ ڤاگنه‌ر دیاركربوو "كارێ ڤاگنه‌ر به‌رده‌ستكرنا ژینگه‌هه‌كا گونجایه بۆ په‌یدابوونا هزرێن نوى ژ بۆ باشتركرنا شیانێن به‌رگریێ یێن رۆسیا".
بۆچى ڤاگنه‌ر یاخیبوون ده‌ستپێكر؟
هه‌ر ژ ده‌مێ راگه‌هاندنا گرۆپی ڤاگنه‌ر ل سپێده‌هیا ئه‌ڤرۆ شه‌مبیێ بۆ كونترۆلكرنا ده‌ڤه‌را رۆستۆڤ ل باشوورێ رۆژئاڤایێ رۆسیا كو هه‌ڤسنووره ل گه‌ل هه‌رێما دونباس ل رۆژهه‌لاتێ ئۆكراینا و وه‌ك وێستگه‌هه‌كێ یه بۆ برێڤه‌برنا ئۆپه‌راسیۆنا سه‌ربازى یا رۆسى ل ئۆكراینا، ئه‌ڤ چه‌نده بوویه بابه‌تێ رۆژه‌ڤێ ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ.
ل گۆره‌ى راپۆرته‌هه‌واله‌كێ مالپه‌رێ GlobeECHO یێ نووچه‌یان؛ بۆ ده‌مێ چه‌ندین هه‌یڤان بوو یێڤگینى پریگۆژین سه‌رۆكێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر ره‌خنه ل وه‌زاره‌تا به‌رگریێ یا رۆسیا دگرتن هه‌روه‌سا دیاركربوو كو سێرجى شویگۆ وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا نه‌شیایه چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیێن پێدڤى بۆ گرۆپێ ڤاگنه‌ر بۆ شه‌ڕێ ل ئۆكراینا دابیت بكه‌ت جار ژى وه‌زیرێ به‌رگریێ ب هندێ سویچبار كربوو كو نه‌شیایه ئۆپه‌راسیۆنا له‌شكه‌رى ل ئۆكراینا ب دروستى برێڤه‌ببه‌ت.
دیار ژى كریه؛ به‌رى ڤه‌لڤینا ئه‌ڤرۆ یا ڤاگنه‌ر، هنده‌ك ژێده‌ران داخۆیانیێن پریگۆژینى ب شانۆگه‌ریه‌كێ دناڤبه‌را وى و ده‌ستهه‌لاتا رۆسى دا بۆ خاپاندنا ئۆكراینا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ یێن رۆژئاڤایى بناڤكربوون، ژ به‌رى ڤاگنه‌ر ده‌ست ب ڤه‌لڤینا پراكیتكى بكه‌ت و گه‌فێن كونترۆلكرنا موسكۆ بكه‌ت.
پالده‌رێ سه‌ره‌كى یێ پریگۆژینى بۆ ڤێ ڤه‌لڤینێ، ناكۆكیێن وی نه ل گه‌ل وه‌زیرێ به‌رگریێ و سیاسه‌تمه‌دارێن موسكۆیێ، لێ ره‌نگه وى ئارمانجێن دى هه‌بن وه‌كى وه‌رگرتنا پۆسته‌كێ بلند د كریارا چێكرنا بڕیارا له‌شكه‌رى دا یان ژى بده‌ستڤه‌ئینانا هنده‌ك قازانجێن پێگه‌هى و یێن دارایى، ل گۆره‌ى وى مالپه‌رى.
پریگۆژین ل دۆر ئارمانجێن ڤێ ڤه‌لڤینێ دبێژیت "ئه‌ندامێن ڤاگنه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن رۆسیا ل به‌رچاڤ وه‌ردگرن، سه‌رۆكێ رۆسیا یێ شاشه ده‌مێ گرۆپ ته‌خوینكرى، ئه‌م مرۆڤێن نیشتیمانپه‌روه‌رین و كه‌س ژ مه خۆ راده‌ستى هێزێن رۆسى ناكه‌ت، مه نه‌ڤێت ل بن سیبه‌را گه‌نده‌لیێ، سه‌ردابرنێ و بیرۆكراسیێ دا بژین".
سیناریۆ و ده‌رئه‌نجامێن قووناغا بهێت چنه؟
گه‌رمبوونا رویدانان ل رۆسیا ژماره‌یه‌كا پرسیاران ل دۆر سیناریۆیێن قووناغا بهێت دئازرینیت ب تایبه‌ت پشتى یێڤگینى پریگۆژین سه‌رۆكێ ڤاگنه‌ر كونترۆلكرنا ده‌ڤه‌را رۆستۆڤ راگه‌هاندى.
پریگۆژین به‌رى نوكه داخواز كربوو كو وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا و سه‌رۆكێ ئه‌ركانێن سوپاى ژ بۆ چاره‌كرنا ناكۆكیان سه‌ره‌دانا وى بكه‌ن، لێ ڤلادیمیر پۆتین سه‌رۆكێ رۆسیا ب ڤه‌بڕى دیاركربوو كو ئه‌و چه‌ندا گرۆپێ ڤاگنه‌ر كرى یاخیبوونه‌كا له‌شكه‌رى و خیانه‌ت بوو، ژ لایێ خۆڤه پریگۆژینى دیاركربوو كو هێزێن ڤاگنه‌ر دێ به‌ره‌ڤ موسكۆ ڤه چن و ل نزیك دێ رۆسیا سه‌رۆكه‌كێ نوى هه‌بیت.
ل گۆره‌ى چاڤدێران و ئاژانسێن نووچه‌یان، ژماره‌یه‌كا سیناریۆیان بۆ قووناغا بهێت ل رۆسیا هه‌نه ژ وان ژى سه‌ركه‌فتنا ڤاگنه‌ر یان ژى ژناڤبرنا كرێملنێ بۆ یاخیبوونا چه‌كدار و هنده‌ك گریمانێن دى ژى ئه‌ڤ چه‌ندا رویداى ب سیناریۆ بناڤكرینه.
سیناریۆیا ئێكێ:
ئه‌نجامدانا ڤاگنه‌ر بۆ كۆده‌تایێ ل سه‌ر رژێما پۆتینى و گه‌هشتنا وێ بۆ موسكۆ و سه‌ركه‌فتا وێ د ده‌مه‌كێ كێم دا ب كونترۆلكرنا رۆستۆڤ و راگه‌هاندنا سه‌رۆكێ گرۆپى كو خه‌لكێ وى باژێڕى پێشوازى ل وان كریه و خۆدانێن ماركێتان كه‌لوپه‌لان ب هه‌روه‌یى دده‌نه ئه‌ندامێن وێ وه‌ك دیارى، ڤێ سیناریۆیێ ب هێز دكه‌ت.
لێ د به‌رانبه‌ر دا، ژ به‌ر كو ڤاگنه‌ر نه پشكه‌كه ژ پێكهاته‌یا سوپایێ رۆسیا، ئه‌ڤ چه‌نده شیانێن وێ بۆ ئه‌نجامدانا كۆده‌تایه‌كێ لاواز دكه‌ت زێده‌بارى كو ژماره‌یا ئه‌ندامێن وێ كو دناڤبه‌را 20 هزار تا 30 هزاران دایه و نه ژماره‌یه‌كا گه‌له‌ك مه‌زنه سه‌ره‌راى هه‌بوونا وان بۆ چه‌كێن سڤك، ناڤنجى و گڕان.
سیناریۆیا دوێ:
سیناریۆیا دى ل گۆره‌ى چاڤدێران ئه‌وه كو ئه‌ڤ چه‌ندا رویداى هه‌مى سیناریۆیه‌ك بوو كو به‌رى نوكه ژ بۆ دوباره رێكخستنا ره‌وشا ناڤخۆیى ل رۆسیا و ره‌وشا ل به‌ره‌یێن شه‌ڕى ل ئۆكراینا رێككه‌فتن ل سه‌ر هاتیه كرن.
لێ وه‌سفكرنا پۆتینى بۆ گرۆپێ ڤاگنه‌ر ب خیانه‌تكاران و ره‌خنه‌یێن ڤێ دویماهیێ یێن پریگۆژینێ بۆ سه‌رۆكاتیا رۆسیا هه‌روه‌سا چوونا گرۆپێ ڤاگنه‌ر به‌ره‌ڤ ده‌ڤه‌را ڤورۆنێژ یا دناڤبه‌را موسكۆ و رۆستۆڤ دا و په‌یدابوونا هنده‌ك په‌ڤچوونان وه‌كى بۆمبه‌بارانكرنا رۆسیا بۆ كاروانه‌كێ له‌شكه‌رى یێ ڤاگنه‌ر ڤێ سیناریۆیێ لاواز دكه‌ن.
سیناریۆیا سیێ:
سیناریۆیا سیێ ئه‌وه كو رۆسیا مفاى و ده‌لیڤه‌یێ ژ ڤێ لڤینا له‌شكه‌رى یا ڤاگنه‌ر ژ بۆ نه‌هێلانا ناكۆكیان دناڤبه‌را وه‌زاره‌تا به‌رگریێ و گرۆپێ ڤاگنه‌ر دا و په‌یداكرنا ئێكرێزیه‌كێ دناڤ یه‌كه‌یێن چه‌كدار یێن رۆسى دا و ب تایبه‌ت د ئۆپه‌راسیۆنا له‌شكه‌رى دا ل ئۆكراینا ببینیت.
ل گۆره‌ى ڤێ سیناریۆیێ، یان دێ ده‌ستبه‌ردان ژ وه‌زیرێ به‌رگریێ یێ رۆسیا یان ژى ژ گرۆپێ ڤاگنه‌ر هێته كرن.
سیناریۆیا چارێ:
رۆسیا بشێت ب رێكا شه‌ڕى گرۆپێ ڤاگنه‌ر ژناڤببه‌ت و ده‌زگه‌هێ هه‌والگیریا رۆسى پریگۆژینى بكۆژیت چونكى وى ده‌زگه‌هى دیرۆكه‌ك د ئه‌نجامدانا ته‌سفیه‌یێن سیاسى دا هه‌یه.
سیناریۆیا پێنجێ:
رۆسیا و گرۆپێ ڤاگنه‌ر بگه‌هنه رێككه‌فتنه‌كێ بۆ راوه‌ستاندنا ڤێ یاخیبوونێ ل گۆره‌ى مه‌رج و داگیڕانێن هه‌ر لایه‌نه‌كێ.
هه‌روه‌سا ژماره‌یه‌كا ده‌رئه‌نجامان دهێنه چاڤه‌رێكرن وه‌كى:
ئێك: ئه‌ڤ لیڤینا ڤاگنه‌ر، دێ بیته ئه‌گه‌رێ لاوازبوونا ئێكگرتنا له‌شكه‌رى یا رۆسى و ژده‌ستدانا ئێك ژ بهێزترین بالێن له‌شكه‌رى كو گرۆپێ ڤاگنه‌ره.
دو: ڤه‌گوهاستنا شه‌ڕى ژ ئۆكراینا بۆ دناڤ ناڤخۆیا رۆسیا دا و ئه‌ڤ چه‌نده دێ د به‌رژه‌وه‌ندیا ئۆكراینا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ یێن رۆژئاڤایى دا بیت.
سێ: لاوازبوونا كونترۆلكرنا پۆتینى بۆ ده‌ستهه‌لاتێ و په‌یدابوونا دابه‌شبوونان دناڤ یه‌كه‌یێن سه‌ربازى دا و ب تایبه‌ت پاسه‌وانێن نیشتیمانى. وه‌زاره‌تا به‌رگریێ یا بریتانیا د راپۆرتا خۆ یا ئه‌ڤرۆ شه‌مبیێ دا ل دۆر ڤێ چه‌ندێ دیاركریه "وه‌لائا پاسه‌وانێن نیشتیمانى یێن رۆسى دێ پاشه‌رۆژا لڤینا نوكه یا ڤاگنه‌ر ئێكلا كه‌ت".
چار: ئه‌گه‌ر رۆسیا شیا یاخیبوونا ڤاگنه‌ر، چ ب شه‌ڕى یان رێككه‌فتنه‌كا ئاشتیانه ژناڤببه‌ت، دێ ئه‌ڤ چه‌نده رێكێ بۆ رژێما پۆتینى ڤه‌كه‌ت كو خۆ ب پارێزه‌رێ ئێكه‌تیا نه‌ته‌وه‌ییا رۆسى بده‌ته نیاسین و بازنه‌یێ ته‌خوینكرنا كه‌سێن دى به‌رفره‌هتر بكه‌ت و ڤێ ڤه‌لڤینێ د به‌رژه‌وه‌ندیا خۆ دا بكاربینیت.
مالپه‌رێ The Guardian د راپۆرته‌كێ دا ل دۆر پاشه‌رۆژا رۆسیا پشتى ڤه‌لڤینا ڤاگنه‌ر دیاركریه؛ ئه‌سته‌مه بهێته زانین كا دێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر سه‌ركه‌ڤیت یان نه، لێ د هه‌ر حاله‌ته‌كێ دا ئه‌ڤ ڤه‌لڤینه د به‌رژه‌وه‌ندیا ئۆكراینا دایه چونكى فوكس و چه‌ك بۆ دویرى به‌ره‌یێن پێشیێ یێن شه‌ڕى ل ئۆكراینا دهێنه ڤه‌گوهاستن.
وى مالپه‌رێ خۆیا ژى كریه "ل ده‌مه‌كێ ئۆكراینا هێرشا هه‌ڤدژ ده‌ستپێكریه، جه‌نه‌رالێن رۆسى ب كێماسى د ده‌مێ نوكه دا دێ فوكسا خۆ داننه سه‌ر رویدانێن ناڤخۆیى خۆ ئه‌گه‌ر شه‌ڕ ل رۆسیا یێ سنووردار ژى بیت".
زێده ژى كریه: ل گه‌ل چوونا هێزێن شیشانى بۆ رۆستۆڤ بۆ به‌رسینگگرتنا ڤاگنه‌ر پشتى كونترۆلكرنا وان بۆ باره‌گایێن له‌شكه‌رى، هه‌ر شه‌ڕه‌ك رویبده‌ت دێ بیته ئه‌گه‌رێ قۆربانیان و زیانێن چه‌كى و دارایى.
ل دۆر پاشه‌رۆژا ڤاگنه‌ر ژى ئاماژه ب وێ چه‌ندێ كریه كو ڤاگنه‌ر ئالاڤه‌كێ گرنگ یێ موسكۆیێ بوو ژ بۆ بجهئینانا سیاسه‌تا ده‌رڤه و نیشاندانا هێزێ، ره‌نگه پۆتین بڕیاریه‌كا ب له‌ز ب ژناڤبرنا ڤاگنه‌ر نه‌ده‌ت.
د به‌رانبه‌ر وێ راپۆرتێ دا، ژماره‌یه‌كا ژێده‌ران بۆ هندێ دچن كو پۆتین دێ گرۆپێ ڤاگنه‌ر هه‌لوه‌شینیت و سه‌رۆكێ وێ دێ هێته ده‌سته‌سه‌ركرن و ب 20 سالان هێته حوكمكرن.
