ل گورەی زەڤیناسان (جییولوجیستان) پێنجسەد هزار سلان بەری زاینی ئەڤێ جیهانێ کراسەکێ سپی لبەر خوە کربوو، ئەو دەم سەردەمێ ئێکەمین قووناغا بەستییێ بوو ،ئیک ژوان بوونەوەرێن شیای خوە لگەل ڤێ رەوشا توند یا سروشتی و پێنج قووناغێن ئێک ل دویف ئێک یێن سەردەمێ چەرخێن بەفرین بگونجینیت، مرۆڤ بوو. ل ڤان سەردەمێن بەری مێژۆیێ هیچ رێکخراوەک یان سیستەمەکێ سیاسی ئابۆری کۆمەلایەتی نە بوو، هیچ مەلکەک سییاسەتمەدارەک خودانێ ئەڤێ جیهانێ نەبوو، جیهان مولکێ هەمی زیندەوەران بوو، جهێ دەهبە و هوڤان بوو، ژیانا مرۆڤان د شەرێ مان و نەمانێ داب وو لگەل ڤان رەوشێن توند، کێم مرۆڤ شیان ئاگری ڤەبینن کو ئەو مەزنترین شورەشا مروڤایەتییێ بوو بسەر تارییێ دا، ژ بلی هندەک بەر و هەستییان کو مرۆڤان هندەک کەلوپەل ژێ دروستکرن دا کو بشێن رێکا بەرەف شارستانییەتێ دەستەبەر بکەن. 

ل گورەی شینوارناسان archaeologist چل هزار سالان بەری زاینی ل نیاندەرتال ل نێزیک دوسلدوورفا ئەلمانیا هندەک مرۆڤ دژییان ب ناڤێ نیاندەرتال کو ل ئەورۆپا بەلاڤبوون، هەروەسا بیست هزار سالان بەری زایینی مرۆڤەکێ دی دەرکەفت ب ناڤێ (کێرو-مانیان) ل دیف تییورا هندەک زانایان ئەف مرۆڤە ژ ئاسیا بەرف ئەورۆپایێ کوچکر، ئەف هەردو جورێن مرۆڤێن نیاندەرتال و (کێرو-مانیان) ب سەدان سالان د هەڤرکی و ململانێ دا بوون ، ل دویماهییێ مرۆڤێ (کێرو-مانیان)شییا دویماهییێ ب رەچەلەکێ مروڤێن نیاندەرتال بینیت ل کێشوەرێ ئەورۆپا. ئەڤ نەژادێ مروڤێن (کێرو-مانیان) هەمان نەژادە کو بنەمایێ شارستانییەتا مە یا ئەڤرۆ دارێشتی. 
ل ڤان هەمی سەردەمێن بەری مێژۆیێ جیهان د جورەکێ وەحشیگەرایێ دا بوو، هیچ یاسایەک نەبوو رێگرییێ ل کردارێن مرۆڤان بکەن مرۆڤ د ئازادییەکا تەمام دابوو، هیچ سنۆرەک د ناڤبەرا دەڤەرێن ڤێ جیهانێ دا نەبوو، هیچ سیستەمەکێ سیاسی نەبوو کونترۆلێ لسەر ئاخ و ئاڤ و دەرامەت و مرۆڤێن ڤێ جیهانێ بکەن، مرۆڤ ب شێوازەکی د ژیا کو هەردەم ژ دەڤەرەکێ بۆ دەڤەرەکا دی بدویف خوارن و جهێ ڤەحەویانێ ڤەبوو ، کێم شارستانییەتێ پێشکەفتن بخوڤە دیت هەتا سەردەمێ کۆمبونێن مرۆڤان و شورەشا چاندنێ سەرهلدای، مرۆڤ بوو خودانێ مولکدارییا تایبەت، ئێدی مرۆڤ بوو کوێلەیێ زەڤییان، ژیانا کوچکرنا بەردەوام هاتە گوهۆرین بوو جهێ چاندنێ و زەڤیێن تایبەت ب گرۆپ و خێزانێن بچویکڤە، و مولکدارییا تایبەت سەرهلدا ئەڤ مولکدارییا تایبەت هێدی هێدی بوو ئەگەرێ جێگیربوونا سیستەمێن کۆمەلایەتی ئابۆری سیاسی، هەتا دگەهینە سەردەمێ مێژۆیا نڤێسی. ئێکەمین شارستانیەت د مێژۆیا مرۆڤایەتییێ دا ئەوژی شارستانییەتا سومەر بوو ل شەش هزار سالان بەری زایینی بوو، ئیکەمین جار سیستەمەکێ سیاسی حوکمرانی دهێتە هەبوونێ، ئیکەمین پاشایێن ڤێ شارستانییەتێ راهب یان زەلامێن ئایینی بوون ب ناڤێ خوداوەندان هەمی زەڤیوزار و دەرامەتێن وەلاتی و تمامییا جڤاکی کونترۆلکربوون، ئایین مەزنترین ئامراز بوو دهاتە بکارئینان بۆ چەوساندن و کونترۆلکرنا زەڤیوزار و دەرامەتێن دەولەتێ ژ لایێ زەلامێن ئایینی ڤە ، د ئەڤی سیستەمێ حوکمرانییێ دا هاولاتییان پترییا دەرامەتێن خو پێشکێشی زەلامێن ئایینی خوداوەندێن ماسکدار دکر. خوداوەندێن ماسکدار کونترۆلا هەمی ژێرخان و سەرخانا وەلاتی دکر.
هەتا دگەهینە سەردەمێ مسرا کەڤن چار هزار سالان بەری زاینی ئیکەمین ئمپراتۆریەت دهێتە دامەزراندن کو رێزگرتن ل ژییانا تاکان و ملکییەتا وەلاتییان سیستەم و جێگیرکرنا حکومەتێ پشتبەستنێ بتنێ لسەر فیرعەونی دکەت، بچویکترین بریار هەتا مەزنترین بریارا ئمپراتۆریەتێ د دەستێ فیرعەونی دابوو ،قوتابخانە و پەرستگەهان بتنێ ئەرکێ بهێزکرنا دەستهەلاتا فیرعەونی گرتبوو دەست، هەرچەندە فیرعەونان ژی ب شێوازێ خوداوەندێن ماسکدار حکومرانی ل وەلاتی دکر، هندەک نەخشەیێن کەڤن یێن مسری ئاڤاهییەکێ مەزن نیشان ددەن کو فیرعەون لڤی ئاڤاهی قوربانییان بوو خوداوەندان پێشکێش دکەت، کاربدەستێن فیرعەونی لگەل وی دانە مسرییێن کەڤن ئەڤ ئاڤاهییە ب (pero) ناڤکر و جوهییان ب ناڤێ (pharaoh) یان فیرعەون نافکر هەروەسا پەیڤا (emperor)یان ئمپراتۆر سەرچاوێ خو ژ ڤی ئاڤاهییێ دەستهەلاتێ وەرگرتییە کوو ئەو ئێکەمین ئمپراتۆریەت بوو هاتییە دامەزراندن.

پشتی ئەڤان هەمی سەردەمێن کو وەلاتییان چ دەستهەلات یان مافێن سیاسی و مەدەنی نەبوون ، سەردەمەکێ دی دهێتە گورێ کو سەردەمێ سەرهلدانا فەلسەفێ و زانستییە ل یونانا کەڤن کو
507-508 بەری زاینی سیستەمەکێ نویێ دەستهەلاتێ هاتە دامەزراندن ب ناڤێ (democracy) پەیڤا (demos) ب رامانا خەلک یان گەل (kratos) ب رامانا حوکمرانی ئانکو چەمکێ دیموکراسی ب رامانا گەل دەستهەلاتێ ل خوبکەت یان گەل خو ب رێڤە بەت، دەولەت نەتەوەیا دیموکراسی مودرێن یا ئەڤرۆ سەرچاوێ خو ژ دیموکراسییا یونانا کەڤن وەرگرتییە ، کو ێدی سەردەمێ پاشایەتی ئمپراتۆری و دەولەتا دینی و سیستەمێن سیاسی قورخکاری و چەوساندنا هاولاتییان بدویماهی هات، ئەو سەردەمێ کو هەمی دەرامەتێن ژێرخان و سەرخانا وەلاتی و ئاخ و ئاڤا وەلاتی لگەل هەمی مافێن مروڤی سامانێن وی مولکێ پاشایی یان زەلامێن ئایینی بوو، ئێدی مافێ وەلاتیبوونێ مافێن سیاسی و مەدەنی و ئازادییا مرۆڤی جهێ وان هەمی چەوساندن و قورخکارییێن سەردەمێن بەری خو گرت. ل دەولەتا نەتەوەیا دیموکراسی مودێرن یا ئەڤرۆ هەمی وەلاتییان مافێ سیاسی یان پشکدارییێ د دەستهەلاتێ دا ب شێوەیکێ یەکسان هەیە ب رێکا هەلبژارتنان نوینەرێن خو د هەلبژێرن هەروەسا ژبلی کو مافێ هەلبژارتنان نوینەرێن خو هەبیت مافێ خو بەربژێرکرن و پشکداریکرنێ د دەستهەلاتێ دا هەیە .هەمی وەلاتیێن لسەر هەرێمەکا جوگرافی ب ناڤێ دەولەتێ ئەڤ هەرێمە ب شێوەیەکێ یەکسان هەر سامانەکێ ژێر ئەردی و سە ر ئەردی ب شێوە یەکێ گشتی مافێ هەمی هاولاتییانە دەما ئەم پشکدارییێ د پرۆسەیا دەنگدان یان هەلبژارتنان دا دکەین، ئەم هەمی سامان و دەرامەت و مافێن خو یێن مەدەنی و سیاسی رادەستی هندەک بەرپسان دکەین، ئەڤ بەرپرسە ئێدی ئەم شەرعییەتێ ددەینێ کو مە برێڤەببەن و مافێن مە دەستەبەرکەن، ئەڤجار پێدڤییە لدەمێ پشکداریێ د هەلبژارتنان دا دکەین، ب شێوەیەکێ هشیار دەولەتا خو و هەمی مافێن خو رادەستی بەرپرسەکی بکەین کو ژ هەژی ڤان هەمی بەرپرسیارەتییان بیت. هەروەسا بایکوت کرن یان نە ئامادەبوونا مە ل هەلبژارتنان ب رامانا بێ هەلویستییا مەیە بەرامبەر هەمی مافێن مە. ل دوماهییێ ژی بریار و هەلبژارتن یا د دەستێن هاولاتییان دا.