رزگار حمید شریف
ماستەر، زانستێن سیاسی
زانینگەها NTNU نەرویج

ل ٦ ئوکتوبەرا سالا ١٩٧٣ چەندین دەولەتێن عەرەبی ژ نیشکەکڤە ل جەژنا جوهیان “یوم کپور” هێرش کرنە سەر ئیسرائیل و نیشاندا کو خەمساریا دەزگەهێن سیخوری بیە ئەگەرێ جەنگەک خویناوی و ئیسرائیل د ئەنجامدا گرێ گۆلانا سوریا و دەشتا سینا مسرێ و عەردەکی بەرفرهە یێ فەلەستینیان داگیر بکەت. ئەڤرۆ ٥٠ سالا پشتی وێ بویەرێ دیسا شەرڤانێن حەماسێ شیا ب شێوەیەک نوو و پلانەکا باش و یێ دارشتی دیارە ب پشتەڤانیا هێزەکا مەزن یا هەرێمی بکەڤنە ناڤ ئاخا ئیسرائیلێ و دەست ب کوشتن و ئێخسیرکرنا دەهان جوهییێن لەشکەری و سیڤیل بکەن. 

ئەمریکا پشتی شکەستنا ل ئەفغانستان و عێراقێ ل
سەر دەمێ هەر سێ سەرۆکێن داوی سیاسەتی “هێورکرن”   De- escalation ل رۆژهەلاتا ناڤین دگەل ئیرانێ گرتە بەر. ئەمریکا نەڤێت ئێدی مایتێکرن د شەرێن درێژ و بێ ئەنجام ل ناڤچێ هەبیت. چاڤێ هەمیا ل رەنگڤەدانا ئەمریکایە کا ئایا دێ قەبول کەت کو شەرەکی بەرفرهە ل ناڤچێ دەستپێکەت و ل ئەگەرێ سیناریوەکا وەسا، ئەمریکا دێ مەجبور بت بێتە ناڤ شەری. لێ شەرێ ئوکرانیا و رێگری ل هەژمونا روسیا و چین پتر. د ئەولەویاتێ سیاسەتا دەرڤە یە ئەمریکا دایە، پێشبینی تێتە کرن کو ئەمریکا رێک ب شەرەک فراوان نەدەت. پالپشتیا ئیرانێ ژیک بۆ حەماسێ نە ئایدۆلوژیە و بۆ دۆزا فەلەستینیانە، مەرەم ژێ تولڤەدان و زێدەکرنا نفوزا وێ یە ل رۆژهەلاتا ناڤین و کێمکرنا هەیمەنەتا دژبەرێن وێیە.

ل سەر ئاستێ ناڤچەیێ ژیک ئیسرائیلێ پشتەڤانیا تورکیا و ئازەربایجانێ کر بۆ گرتنا ناگورنا و قەرەباخ ژ ئەرمەنیا کو نە ب دلێ ئیرانێ بی.ئیران دڤی شەریدا دژاتیا ئازەرییێن شیعە مەزهەب دکر ل ترسا سەرهلدانا ناسیونالیزما ئازەری ل ولاتێ خوە و پشتگیریا ئەرمەنیا کریستان مەزهەب دکەت. نوکە ژیک ئیسرائیل هەول ددەت تەنها رێکا زەمینی یا ژ ئیرانێ دچتە ئەرمەنیا “ تەنگا زەرزوور”  بێختە دەست ئازەربایجانێدا و ئیران ل قەفقاس بێتە گەمارۆدان. نێزیک بوونا ئیسرائیل و عەرەبستانا سعودی پێشبینیا هاتنا وێ بۆ ناڤ پەیمانا ئابرەهاما ناڤبەرا ئیسرائیل و ولاتێن عەرەبی ل ڤێ دەمی ژیک، تورەئیا ئیرانێ بۆ خوە ڤەکێشا.

بەری چەند رۆژەکا ژیک ل ٣.١٠.٢٠٢٣ پ ک ک شیا هێرشەکا خوە کوژی بکەتە ناڤ جەرگێ ئەنقەرێ و ل سەر وەزارەتا ناڤخوە و ئەڤ هێرشە و هێراشا حەماسێ بۆ ناڤ ئاخا ئیسرائیل پەیامێن ئیرانێ نە بۆ ئیسرائیل و هەڤپەیمانێن وێ کو هێرشێن وان سەر هێزێن وان ل سوریا و بۆ ناڤ ئاخا ئیرانێ بێ بەرسڤ نابن.

ئەڤ هێرشا سوپرایزا حەماسێ ب هاریکاریا ئیرانێ دبیت ئاگرێ وێ مە کوردێن عێراقێ ژیک بگریت و ئەڤ چەندە گرێدایە ب رەنگڤەدانا ئیسرائیلێ و رۆلێ ئەمریکا و روسیا و چینێ ژیک. ئایا ئەمریکا و روسیا و چین ئامادەی شەرەکی خویناویێ دن هەنە ژ بلی یێ ئوکرانیا؟ ئیران ل ئەگەرێ سیناریوەکا خراب یا بەرفرهەئیا شەری دێ ملیشیاتێت شیعە ئاکتیڤ کەت بۆ هێرشێن درونی سەر هەولێرێ و هاندنا پ ک ک بۆ زێدەکرن چالاکیان ناڤ ئاخا هەرێما کوردستانێ و فشارەکا زێدەتر یا دادگەها فیدرال سەر هەرێمێ.