ره‌مه‌زان كێڤلى

ئایدولۆژیەت کۆمەکا هزر و بوها و پرنسیپانە ژ ئالیێ کۆمەکا دەستنیشانکرى ڤە دهێنە دروستکرن یانژى باوەرى ب ئەوان هزر و بوهایان ب شێوەکێ رەها هەیە، کو دبنە ئه‌گه‌رێ ئاراستەکرنا تاکێن ئەوێ کۆمێ ب ئاراستەکرنەکا جودا ژ کۆم و تاکێن دى. کو ئەڤە بخۆ جهێ ل سەر راوستیانێ یە ژ بۆ ئاراستەکرنا رەفتارێن کەسان بۆ وەرگرتنا بریارێن سیاسى، جڤاكى و ئۆلى.

خالا دێ پێكئینانا بیروباوەر و بەهایێن ئایدولۆژى رێکێ بۆ مرۆڤان دیار دکەت بۆ نموونە چەوا تەماشەى چەمکێن مینا دادپەروەرىن ئازادى و یەکسانیێ هەتا کو ئاینى ژى دکەن، دبیتە فاکتەر بۆ رێنمایەکرنا تاکان بۆ وەرگرتنا بریارێ کو ب دیتنا وان ئەو بریار راستە و به‌رۆڤاژى وێ دورست نینە د دیتنا ئایدولۆژیەتا خۆ دا. بێ گومان فێ چەندێ کاریگەریێن خۆ یێن سیاسى ژى دورست کرینە کو گەلەک جاران پارت و ئالیێ سیاسى و دیسان حکومەت بخۆ بانگەشێ بۆ وێ ئایدولۆژیێ دکەن و سیاسەتێن خۆ لگۆر ئایدولۆژیا خۆ دادرێژن یانژى دروستکرنا ناسنامه‌یه‌ک تایبەت بۆ تاک و گرۆپان و ئەڤێ ناسنامێ پەیوەندی ب هندەک رەهەندێن دی ڤە هەیە. لەورا دویر نینە هه‌ڤڕكیێن جڤاكى یێن توند ژ ئەنجامێ زالبوونا ئایدولۆژیێ دورست بن ل ناڤ تاکێن کۆمەلگەهێ یانژى گرۆپێن دەست نیشانکرى ب ئه‌گه‌را جوداهیا هزرا سیاسى، ئۆلى و ئابۆرى. ئەڤە بخۆ دبنە بنەما بۆ گوهۆڕینێن رەوشەنبیرى ل بابەتێن كلتۆر و داب و نەریتێن جڤاکى بۆ نموونە ئەڤرۆ چەندین بابەتێن مینا مافێ مرۆڤ یانژى یەکسانیێن جیندەرى یان بابەتێن پێکڤە ژیان و لێبۆرینا ئاینێ گوهۆرین ب سەردا هاتینە.

هه‌ڤڕكیێن ئایدولۆژى شیاینە کاریگەریێن کویر ل کۆمەلگەها کوردستانی دا دورست بکەن، چ ب ئەرێنى یانژى نەرێنى، و ئەڤ ململانێ ئاماژەنە بۆ ناکۆکى و هەڤدژیا هزر و بیران ل ناڤ تاک و گرۆپێن ل ناڤ کۆمەلگەهـ. پشكه‌ك ژ ئەڤان ناکۆکیان ژ شێوازێ خۆیێ ساخله‌م دەرکەفتینە بەرەف هه‌ڤڕكیێن توند یێن سیاسى، ئۆلى، كلتۆرى و جڤاكى بچن و لڤێرە دێ چەند رێکان دیارکم کو د ناڤ جڤاکى کوردستانێ دا کاریگەریێن ئایدولۆژى ب هەر دو شێوازێن ئەرێنى و نەرێنى هەبووینە:

1-  توندوتیژیا سیاسى، هزرى و ئاینى: گەلەک گرۆپێن ڤەشارتى هەنە، د دەمێ خۆیێ سروشتى دا د بەرزەنە، بەلێ دەمێ پرسەک یان هەلوه‌ستەک یان بوویەرەک دورست دبیت روویێ راستەقینە یێن ئەڤان گرۆپان و ئایدولۆژییا وان دیار دبیت، چ ئەڤ گرۆپە ئاینى بن یانژى نەتەوەیێ. لڤێرە بوویەر بخۆ كارتێكرنێ ل سەر لڤاندنا ئایدولۆژییا وان دکەت. ل هەرێما کوردستانێ د دەمەکێ سروشتى دا ئەم هەموو ئازادیخواز و کەسانێن خودان هزرێن ئەرینى نە بەلێ دەمێ بوویەرەک روودده‌ت چ کەسانێن نەتەوەیێ یانژى دیندار نەشێن خۆ خلاس بکەن ژ ئایدولۆژیەتا خۆ ئێکسەر ئەڤ ئالیێ تارى و ڤەشارتى ل ناڤ وى کەسی دیار دبیت و وەکو ب کورد دبێژن "ژەهرا خۆ دادرێژیته‌ ناڤ جڤاکى"  و ئەڤ چەندە گه‌له‌كا زیقە ل ناڤ شۆسیال مێدیایێ.

2.    هەلوه‌ستێن پێش وەخت و رەخنا نە زانستى: هه‌ڤڕكیێن ئایدۆلۆژى ل هەرێما کوردستانێ پتریا جاران هەلوه‌ستێن توند ژ ئالیێ گرۆپێن سیاسى و ئایدولۆژى ڤە دبنە ئه‌گه‌رێ نەدادپەروەیێ و نەیەکسانیێ هەمبەری پێکهاتێن دى. تایبەت ئەوێن ناسنامه‌یێن وان جودا ژ ناسنامه‌یا هەلگرێن ئایدولۆژیێن پتر. ب هەر ناڤەکێ هەبیت، لەورا ئەو دبینن مەترسى ل سەر هەبوونا وان هەیە ب گشتى، لەو پەنایێ دبنە هەڤگرتنێ دگەل پێکهاتێن دى یانژى خودان هەلوه‌ستێن رەخنەیێ نە ل سەر پرۆسێ ب گشتى.

3.    جەمسەرگێریا سیاسى : دبیت ئەڤێ جۆرێ هه‌ڤڕكیا نە ساخله‌م ببیتە فاکتەرێ دروستبوونا ئەڤێ جەمسەرگێریێ و کۆمەلگەهـ ل سەر چەند جەمسەرێن هەڤدژ دا پارڤه‌دبیت و خالێن هه‌ڤپشك گه‌له‌ك کێم هەنە دناڤبەرا وان دا ئەڤ ب گشتى فاکتەرە بۆ لاوازیێن سیاسى ژبەرکو دوور نینە وەلاتێن هەرێمایەتى مفایێ ژڤێ جەمسەرگێریێ وەربگرن و بۆ بەرژوەندێن خۆ بکاربینن. پرسیار ئەوە ئەڤ چەندە ل کوردستانێ هەیە؟ بێ گومان نە بتنێ هەیە بەلکو گەهشتى یە ئاستەکێ بلند و رەنگڤەدانێن گه‌له‌ك خراب ل سەر پاشه‌رۆژا کوردستانێ هەنە، لڤێرە رۆلێ دەستەبژێرا سیاسى گه‌له‌ك لاوازە، دیسان نەهەستکرنا ب بەرپرسایەتیێ ژ ئالیێ ئالیێن ئایدۆلژى ڤە دابەشبوونێن کویر پەیدا بن و هەر دەمەکێ جڤاک یێ ئامادەیە بۆ رووبرووبوونێن ئایدولۆژى. د حالەتێ خۆیێ ساخله‌م دا نۆرمالە دابەشبوونێن هزرى و سیاسى هەبن دناڤبەرا گرۆپێن جودا دا بەلێ دەمێ پرس دگەهیت دو ئایدولۆژیێن هەڤدژ وى دەمێ خالێن هەڤپشک نامینن بەلکو جهێ وان خالێن ناکۆک دهێن.

4.    ئێکگرتنا کۆمەلگەهێ ئەڤە دمینت ل سەر شێوازێ رێڤەبرنا هه‌ڤڕكیێن ئایدولۆژى، د شیاندا یە ئەڤێ ململانێ ب ئەرێنى وەربگرن دەمێ ئارمانج ژى ئێکگرتنا کۆمەلگەهێ بیت یانژى به‌رۆڤاژى ئەڤ هه‌ڤڕكیه‌ ببنه‌ ئه‌گه‌رێ دژبەرى و توندیێ و جودابوونا جڤاكى. بەداخەوە بارا پتر جڤاکى کوردستانێ ئەڤان هه‌ڤڕكیان بۆ هەڤدژى و جودابوونێ بکار دئینن و هزرا پاشه‌رۆژا مللەتێ کوردستانێ ناهێته‌کرن، بەلکو هزر و بەرژوەندێن بەرتەنگ وه‌سا دکەن کو ئایدولۆژیێ زالبکەن ل سەر یێن دى بێ هەبوونا به‌هانه‌یێن ساخله‌م.

5.    داهینان و پێشکەفتن : کۆمەلگەهێن ڤەکرى و پێشکەفتى دا هه‌ڤڕكیێن ئایدولۆژى ئه‌گه‌رن بۆ هاندانا ئەنجامدانا داهینان و پێشکەفتنێ و ئەڤ ئایدولۆژیە ل پێشیێ دانە بۆ هندێ بۆ خەلکى دیار بکەن کو ئەو ل سەر ئایدولۆژیەتا راستن، ل هەمان دەم ب ناڤێ پاراستنا پیرۆزیێن ئایدولۆژى ل ناڤ جڤاکى کوردى ئەڤ داهینان و پێشکەفتن دهێتە راوستاندن. ژبەرکو خودان ئایدولوژیێن  توند پێشوەخت پێناسێن خۆ هەنە بۆ هەر پێشکەفتن و داهینانەکێ، دبیت ببنن ئەڤە مەترسیێ ل سەر میراتێ وان یێ باب و کالان یانژى هزردکن رێرەوێ وان یێ ئایدولۆژى دهێتە گوهۆرین یان ئەو بخۆ ژ هەر گوهۆرینەکێ دترسن چونکى دبین گوهۆرین ئانکو نەمانا ئایدولۆژیایا وان.

6.    ئازادیا ده‌ربڕینێ : لڤێرە کۆمەلگەهێن دیموکراسى و نە دیموکراسى ژ ئێکجودانە، هندەک ئایدولۆژى گه‌له‌ك گرنگیێ دده‌نە ئازادیێ بەلکو ب پیرۆزدبینن، به‌لێ هندەک ئایدولۆژی دبین د بنەما دا ئازادى بەرەلایێ یە یان ژى هەڤدژى تێکست و بوچوونێن وان یێن وان باوەرى پێ هه‌یى یه‌، ل هەرێما کوردستانێ پێناسا ئازادیێ د روانگه‌ها ئایدولۆژى دا دهێتە پێناسەکرن. د دەمەکێ دا پەنایێ بۆ ئازادیێ دبه‌ن دەمێ هزر دکەن ئایدولۆژیا وان د مەترسیێ دایە یان ژى ئایدولۆژیا خۆ بۆ بەرژه‌وەندییەکا سیاسى و حزبى بکاردئینن و تەماشەى ئازادێ دکەن وەکو ئالاڤەک بۆ گەشەکرنا ئایدولۆژیا خۆ بەلێ هەر دەمێ ئەو گەهشتن گوپیتکێ یان ژى زانینن ئازادى دێ بیتە ئه‌گه‌رێ لاوازیا ئایدولۆژیا وان گه‌له‌ك ب توندى دژى ئازادیێ رادوەستن. د گەلەک ئایدولۆژیان دا بنەما و ئازادى وەسا پێناسەکریە تو نەشێى ناڤ لێ بینى ئازادى. لەورا لڤێرە من دڤیت ئاماژێ بدنە بابەتێ کەمینان یان پێکهاتێن ئاینى و نەتەوەیێ ل کوردستانێ. پتریا جاران خودان هزرێن ئایدولۆژیێن توند مەترسیێ ل سەر مانا وان دورست دکەن چ هەلگرێن ئایدولۆژیە نەتەوەیێ بن یانژى ئاینى و مەزهەبى بن. بەلێ سیاسەتا فەرمى یا حکومەتا هەرێما کوردستانێ کار دکەت پێناڤا پاراستنا ئەوان پێکهاتێن نەتەوەیێ و ئاینى ب دیتنا من ئەڤە خالا هێزێ بوویە ل ناڤ جڤاکى نێڤده‌وله‌تى.

7.    گوهۆڕین ل دەستهەلاتێ دا: هه‌ڤركیێن ئایدولۆژى گوهۆرینێن باش دروست دکەن ل ناڤ کۆمەلگەهـ و دەستهەلاتێ، ئەڤە ئالیێ وێ یێ ئەرێنى یە چونکە دبینت ئایدولۆژیێن نوو سەرهلدان بشێن باوه‌ریا خەلکى بدەست خۆفە بینن، ژبەرکو خەلکى دیتنەکا نەرێنى ل سەر ئایدولۆژیێن کەڤن هەنە، لڤێرە ئایدولوژیێن ئاینى و نەتەوەیێ د چارچۆڤەکێ دا دمینن راوستیایێ و نەشێن گەشێ بکەن ژبەرکو بەرتەنگ هزر دکەن.

8.    گوهۆرینێن كلتۆرى و رەوشەنبیرى و جڤاكى: دبیت مە د خالەکێ دا ل سەرى ئاماژە پێ كر فێ كو  ئەو ئایدولۆژیێن داکۆکیێ ل مافێ مرۆڤى و مافێن مەدنى و یەکسانیا جیندەى و دادپەروەریێ دکەن گەشەیێ دکەن ل ناڤ کۆمەلگەهێ و دبنە ئه‌گه‌رێ سەهلدانا تشتێن نوو یێن بنەرەتى ل ناڤ کۆمەلگەهێ. ئەڤە دمینت ل سەر ئایدولۆژیا گشتى یا دەستهەلاتێ چونکى ئەو دشێن رێکێ بدن ئەڤ جۆرە بابەتە دروست بن یان ژى رێکێ لێ بگرن .

9.    پەیوەندیێن هەرێمایەتى و ناڤدەولەتى: هەڤدژیا ئایدولوژى زوربەى جاران هوکارێ گرژى وشەر و ناکوکیانە لناف وەلاتێن دونیایێ دا وپێچەوانەژى ئەو ئایدولوژیێن نێزیکی هەڤ گەلەک جاران قولپ ورێکەفتن و هاوپەیمانیان دورست دکەن. ئەز باوەرم کوردستانێ شیایە مفایێ ژڤێ خالێ وەربگریت و بابەتێ دیموکراسیەت و ماف مروڤ و پێکڤە ژیان ولێبروینا ئاینى خالەکا بهێزە ل پەیوەندین هەرێما کوردستانێ دگەل جیهانا ژ دەرڤە.

دەرئەنجامێ بابەتێ مە ب کورتى کاریگەریا ململانیێن ئایدولوژى ل سەر کومەلگەهـ و وەلاتان فرە لایەن و دشێن بونیاتدەربن و دیسان دشێن خرابکەربن . و ل سەر شێوازێ ب رێڤەبرنا ئەفان ململانیا دمینت. فرە رەهەندیا هوکارێن ململانێ بومە دیار دبیت، ل وان جڤاکێن رێزێ ل دیتنێن جودا و جیاوازدا دگرن زویتر بەرەف پێشکەفتنێ دچن و دەرئەنجامێن هه‌ڤڕكیێن ساخله‌م، بەلێ به‌رۆڤاژى ئەو کۆمەلگەهێن ژێدەرێ وان یێ ئایدولۆژى یێ بەرتەنگ بیت و ئێک ئاراستە بیت و قەبیل نەکەت رێک ب هندەک ئایدولۆژیێن دى بهێنه‌ ئەڤە دبیتە خالا وەرچەخان کو مللەتى بەرەف وێرانیێ ببه‌ت.

ئایدولۆژى پشكه‌كا دانەبڕى یه‌ ژ كلتۆرێ مرۆڤ و بیركرنا کۆمەلگەهێ ژ ئالیێ سیاسى و جڤاکى ڤه‌. ب بۆرینا دەمى هه‌ڤڕكى دهێنە گوهۆرین ل بن کارتێکرنێن ئایدولۆژیێن مرۆڤى و تاک و گرۆپان رولەکێ گرنگ هەیە بۆ دیارکرنا رۆل و پێگەهێ ئایدولۆژى بۆ هەر جڤاکەکێ. لەو ل ناڤ جڤاکێ کوردستانێ زێده‌تر ژ ئایدولۆژییه‌کێ هەنە، مخابن گەلەک جاران مەترسیێ ل سەر هەڤدوو دکەن ب تایبەت دەمێ بوویەرەک ژ نیشکەکێ ڤە دورست دبیت و تاک ژى ب عەقلێ کۆمێ کار دکەن و دکەڤنه‌ ل بن کاریگەریێن خۆیێن ئایدولۆژى و گەلەک جاران بزویەرێن پەیدا بووین کراسێ گەلەک کەسان د گوهۆریت و بەرەف کراسێ خۆ یێ ئایدولۆژى یێ راستەقینە دچن.