محەمەدێ نەجمەدینی

"من دڤێت بالا وە بکێشم کۆ ئەڤە نوونەرێ ترکیێ یە ل ڤێدەرێ، هوون دبینن ئەز ل سەر کورسییا بلند و ئەو ل سەر کورسییا نزم روونشتییە، تەنێ ئالایێ مە ل سەر مێزێ یە، و ئەم ناکەنین ژی"

دانی ئایالۆن، جێگرێ وەزیرێ دەرڤە یێ ئسرائیلێ بۆ ئۆغز چەلیککۆل باڵیۆزێ ترکیێ ل ئسرائیلێ

ل ڤی ئەردێ ئەم دبێژینێ رۆژهەلاتا ناڤێن دوژمناهییەکا ئەزەلی و نەدوورە یا ئەبەدی یا دو پسماما هەیە: عەرەب و ئسرائیلی. کور و کچێن ئسرائیلی ئەوێن کۆ دگۆتە پسمامێن خوە یێن عەرەب ل داوییا زەمانی دێ پێغەمبەرەک هێت و ئەم دێ دگەل وی هه‌وە شکێنین، هێشتا ژی کیندارن بەرانبەر نەتەوەییا وی پێغەمبەری. پشتی رشتنا دەریایەکا خوینێ دناڤبەرا وان دا، دیسان ل شەڤا 7ى چرییا ئێکێ ب مۆشەکێن حەماسێ ئەسمانا ئسرائیلییان برسقی. ترسەکێ خوە ب سەر وارێ پێخەمبەران دادا. ئسرائیلی کەڤتنە بەر دربێن کیندارترین دژمنێ خوە. ب هزاران تەرم ل قادان رێز بوون. ئەو وەکی درندەیەکێ بریندار لێ هاتن، گەفێن قیامەتراکرنا ل سەر سەرێ فلستینییان کرن و گۆت "ئەم د وێ رەوشێ دا نینن، مرنا زارۆیەکی ببیتە بەهانەیا ئاشتیێ، دێ غەزەیێ دگەل ئەردی راست کەین"!

ئەڤی درندەیێ بریندار، ئاگر ل ئەسمانێ غەزەیێ باراند، ل سێ تەرەفان دەورا غەزەیێ دایە و بریاردایە کو وێ دگەل ئەردی راست بکەن! هەوارە ل حالێ مەزلۆم و بندەستان! لێ ل دوورییا ١٥٨٣ کیلۆمەتران، سلتانێ هیڤییان "رەجەب تەییب ئەردۆغان" هەیە، ما نە دەمە گەف و درۆشمێن خوە بکەتە کردار و د هەوارا فلستینییان بچیت؟ بەلێ ژ بەر کو دەولەتا سلتانی بهێزە و میراتگرا خیلافەتا ئیسلامی یە!

ب کێمی ب کێمی، دەولەتا سلتانی، ژ سالا ١٩٢٣ێ وەرە ٢٣ تریلۆن و ٤٠٠ ملیار دۆلار هەنە کۆ ژبۆ کڕین و چێکرنا چەکان و وەزارەتا خوە یا بەرەڤانیێ خەرج کری. وی بۆدجەیا ئەڤ سالە یا وەزارەتا بەرەڤانیێ یا وەلاتێ خوە کرییە ٤٦٨.٧ ملیار تەلە، هەر نها ٦٤ کۆمپانیایێن مەزن یێن بەرهەمئینانا چەک و تەقەمەنی و ئامیرەیێن شەڕ و بەرەڤانیێ د خزمەتا وی دانە و ب شەڤ رۆژ چەکی بەرهەم دئینن. وەلاتێ وی د رێزبەندا ١٢ێ دا یە ژ وان دەولەتێن پترین چەکی دفرۆشن و د رێزبەندا ١٩ دایە ژ وان دەولەتێن زێدەترین چەکی دکڕن. ل سالا ٢٠١٧ێ د رێزبەندییا ٧ێ دا بوو ژ وان دەولەتێن زێدەترین چەکی ژ ئەمریکایێ دکڕن. ڤێجا ما ئەو ل بەندا چی یە؟

ل دووڤ راپۆرتا کۆمپانیایا گلۆبال فایرپاوەرێ، چەکدارێن کو ل بن فەرمانا وینە ١٣ ەمین سۆپایێ بهێز یێ جیهانێ نە، پشتی ئەمریکایێ ئەو دووەم هێزا سەربازی یا ناتوویێ یە. خودانێ ٨٩٥ هزار ئەسکەرانە. هێزا وی یا ئەسمانی پێکدهێت ژ ١٠٦٥ هەلیکۆپتەر، IHA  و بالەفرران. ٥٣٧ بالەفررێن شەڕی هەنە، خودانێ ٢٦٢٢ تانکانە، ١٤٩ هێزێن دەریایی هەنە. .ئسرائیل د رێزبەندییا ١٠ێ دایە کۆ ئەو زێدەترین هەناردەیا چەک و تشت و مشتان بۆ دکەت. د رێزبەندییا ٢٩ێ دایە بۆ زێدەترین هاوردەیێ. هه‌مبه‌رى وێ یەک فیشەکێ ژی نادەتە فلستینییان!

ئەڤ هەمی مەسرەف و چەکە ل چ سەرف کرییە؟

"پرسگرێکا کوردان برینەکە د دلێ مە دا، و دڤێت ب هێزێ چارە بکەین"

موستەفا کەمال ئاتاتورک

ژبلی شەڕێن کوردان ترکییەیا مۆدەرن بتنێ کەڤتییە دو شەڕان ئەو ژی: شەڕێ کۆریایێ یێ ل دژی یەکیتیا سۆڤیەتێ کو ل سالا ١٩٥٠ ب لیوایەکێ پشكدارى د ڤی شەڕی دا کر. د ئەنجاما ڤی شەڕی دا:  ٧٢١ ئەسکەر ژێ هاتن کوشتن و ١٧٥ وندا بوون و ٢٣٤ ئەسکەر ژی بوون ئێخسیر و ٢١٤٧ ئەسکەر ژی بریندار بوون. دیسان شەڕێ قبرسێ: ل سالا ١٩٧٤ێ سۆپایێ ترکیێ ب فەرمانا بوولەنتێ ئەجەڤیت ئێریشی قوبرسێ کر. سۆپایێ ترکیێ بە گشتی ٤١٥ ئەسکەر و ٦٥ دەریاڤان و 5 فڕۆکەڤان و ١٣ جەندرمە ٤٩٨ کوشتی و ١٢٠٠ بریندار هەبوون.

ئانکۆ؛ دەولەتا مۆدەرن یا سلتانی ب گشتی ٩٧٪ ژ هێز و قودرەتێن ئەسکەری یێن خوە د شەڕێ کافران دا خەرج نەکرینە، لێ د شەهیدکرن و کۆمکوژکرنا کوردان دا خەرجکرینە. تو بزانە کو ئەڤ هەر دو شەڕێن کۆریایا باکۆر و قوبرسێ ژی بەری دەستهەلاتا سلتانێ ئیخوانی یێ خودان حزبەکا علمانی بوو. ل دەما دەستهەلاتوەرگرتنا سلتانی، ئەڤ هەمی ژێرخانەیا ئابۆریی و چەکی د کوشتن و جینۆسایدکرن و تالانکرنا ئەردێن کوردان دا هاتییە مەزاختن. یەک فیشەکا سلتانی ب سنگێ یەک ئسرائیلی، یوونانی، فرەنسی ئان هەر دوژمنەکێ ئیسلامێ یێ هەبیت نەکەڤتییە. یەک فلسا وان راستەراست د شەڕێ بەرانبەر کافران دا نەهاتییە مەزاختن. لێ د هەمان دەمێ دا ٦ ئۆپەراسیوونێن هەری مەزن ل باشۆرێ کوردستانێ کرینە، کو تێدا ب دەهان خەلکێ سڤیل و بێ گونەهـ هاتییە شەهیدکرن و ب هزاران دۆنەمێن ئەردی هاتینە سۆتن و گوندێن کوردان دگەل ئەردی هاتینە راستکرن. ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ دو ئۆپەراسیونێن هۆڤانە کرن، کۆ گیانێ زارۆیێن کوردان دا بەر چەکێ فسفۆری، و مال و حالێن کوردان داگیرکرن و ئەرەب و ترکمەن لێ نشتەجهـ کرن و دیمۆگرافیا باژار و گوندێن کوردان گوهارت.

پەیوەندیێن سلتانی و ئسرائیلێ:

"دژایەتییا جهوویان دژایەتییا مرۆڤایەتیێ یە"

رەجەب تاییب ئەردۆغان

 ئەڤ زیڤزیڤەیێ هزار سەر، رۆژەکێ تاجەگولان ددانیتە سەر گۆڕا هەرتزلێ بابێ نەتەوەپەرستییا ئسرائیلییان، رۆژەکێ ژی کوردان وەکی داردەستێن ئسرائیلییان ددەتە نیاسین، جار دبێژیت "دژایەتییا جهوویان دژایەتییا مرۆڤایەتیێ یە" جار ژی دبێژیت "ئسرائیل دەولەتا تەرۆرێ یە"، وی خوەش خوەش دگۆت؛ "ئەم داگیرکارییا یەکەمین قیبلەیا خوە قەبوول ناکەین"، "ئەی نەتەنیاهوو، تو و دەولەتا خوە تەرووریستن". نەتەنیاهووی ژی بەرسڤ ددا "یێ کۆ زارۆیێن کوردان دکوژیت، د وێ پلەیا ئەخلاقی دا نینە کۆ شیرەتان ل مە بکەت". دیارە مالا وی ژ شووشەیە و بەرا د مالا خەلکی وەردکەت. لێ وەکی نەتەنیاهووی گۆتی "ئەم دەرفەتێ ددەینە ئەردۆغانی و هەمی سەرکردەیێن دەولەتێن بوسرمانان کو ب دژایەتییا مە، جەماوەرخواستنێ بکەن. و پەیوەندیێن مە و ترکیێ ئاسایینە". ڤێجا ئەڤە گۆتنێن سەر تیڤییانن. گەلەک جاران سیاسی هزر دکەن، توندی د گۆتارا سیاسەتا دەرڤەدا، ژبۆ وان سەرکەڤتنێ د سیاسەتا ناڤخوە دا بدەستڤەدئینیت. ئوو کەتوارێ کۆنکرێتی؟

ل سەردەما هاتنا سلتانێ هیڤیێن ئیخوانان بۆ سەر تەختێ دەستهەلاتا ترکیێ دا، پەیوەندیێن دیپلۆماسی یێن ترکیێ-ئسرائیلێ نزم و بلندی دیتینە، ژبەر ئێریشا ئسرائیلێ یا ل سەر گەمیا ترکیێ یا ب ناڤێ "مەرمەرەیا شین" د دەریایا مەرمەرەیێ دا ل ٣١ گولانا سالا ٢٠١٠ێ کو، بوو ئەگەر ٩ چالاکڤانێن ترک و ئێکێ ئەمریکی بهێن کوشتن و ٥٤ کەس بریندار ببن. هەر دو دەولەتان دو جاران بالیۆزێن خوە ڤەکێشان لێ جاره‌كا دى دانان.

هەمی گرژی و قەیرانێن دناڤبەرا ئسرائیل-ترکیێ دا تەنێ سیاسی بوونە و بەرهەمێ گۆتارێن سیاسی بوونە. لێ پەیوەندیێن ئابۆری، بازرگانی، سەربازی و ئیستیخباراتی بەردەوام د پێشڤەچوونێ دا بوونە. چونکی، قەبارەیێ پەیوەندیێن ئابۆری یێن ترکیێ-ئسرائیلی هند مەزن بوویە کو د دیرۆکا ترکیێ و ئسرائیلێ دا روونەدایە.

داتایێن فەرمی دیار دکەن کو هەلاهەلایا مەدیایی یا سەرۆکێن هەر دو دەولەتان قەت کاریگەری ل سەر پەیوەندیێن وان یێن ئابۆریێ نینن. ل گۆرەیی داتایێن ژوورا بازرگانیا ئسرائیلێ ترکیە ژبۆ ئسرئیلێ شەشەمین وه‌ستگەها هەری مەزن یا هەناردەکرنێ یە کۆ نزیکی ٢،٣ ملیار دۆلاران، دیسان ژبۆ ئسرائیلێ ترکییە سێیەم وەلات بوویە پشتی چین و ئەمریکایێ زێدەترین هاوردەیی ژێ کرییە کۆ نزیکی ٦،٢ ملیار دۆلاران.

ژبۆ ترکیێ ژی، ئسرائیل ب رێژەیا ٤،٤ ملیار دۆلاران نەهەمین دەولەتا هەناردەکرنێ یە، و ب رێژەیا ٦٠٠ ملیۆن دۆلاران پازدەهەمین دەولەتا هاوردەکرنێ یە. ئانکۆ ٢،٥٪ ژ هەناردەکرنا ترکیێ، بۆ ئسرائیلێ یە. یا بالکێش ئەوە کۆ ل سالا ٢٠١٨ێ ئانکۆ وێ دەما کۆ دۆنالد ترەمپی قودس وەک پایتەختا ئسرائیلێ نیشاندایی و سلتانی گۆتی "قودس قیبلەیا مە یا یەکێ یە"، قەبارەیێ ئالۆگورییا بازرگانی دناڤبەرا ترکیێ-ئسرائیکێ ژمارەیێن پیڤانکی تومارکرن و گەهشتە ٦ ملیار دۆلاران.

نها ل گۆرەیێ داتایێن فەرمی یێن ترکیێ قەبارەیێ بازرگانییا دناڤبەرا ترکیێ-ئسرائیلێ دا ل سەر دەما ئەردۆغانی ٥٣٢٪ زێدەبوویە، ل سالا ٢٠٠٢ێ ١ ملیار و ٤١ ملیۆن دۆلار بوو. لێ ل سالا ٢٠٢٢ێ ٨،٩١ ملیار دۆلارن. یا بالکێش؛ پشتی هاتنا سلتانی بۆ سەر تەختێ دەستهەلاتدارییا ترکیێ، رێژەییا هەناردەکرنا تووتن و ڤەخارنێن غازی و کحوولی دوجارا هند زێدەبوویە! یا بالکێشتر؛ ژبۆ کوردێن ئەڤیندارێن ئیسرائیلێ: ئامیرەیێن ئەمنی یێن تەکنۆلۆژیایا وان بالەفڕێن سلتانی یێن کو زارۆیێن کوردان پارچە-پارچە دکەن ژ ئسرائیلێ دهێن! ژبۆ وان کوردێن ئەڤیندارێن فلستینی و ترکان ژی: ئەو جلکێن ئەسکەری و پستالێن کو ئەسکەرێن ئسرائیلیان دداننە سەر سەرێ لاوێن فلستینییان، ژ ترکیێ بۆ دچن!

ژ رێکەفتنامە و پەیوەندیێن ئەسکەری، ئێمناهی و ئیستیخباراتی؛ ژ  مۆدێرنکرنا بالەفررێن ئێف ٤ فانتۆم، و ئێف ٥ێن ترکیێ بایێ  ٩٠٠ ملیۆن دۆلاران، و پەرەپێدانا 170 تانکێن M60A1ی ترکی بایێ 687 ملیۆن دۆلارا، و مووشەکێن پۆپی ئێک و پۆپی دو و مووشەککێن ژ ئەردی بۆ ئاسمانی بایێ ١٥٠ ملیۆن دۆلاران، ١٠ درۆنێن هێرۆن  بایێ 183 ملیۆن دۆلاران، و مووشەکێن دژە بالیستی..

ئانکۆ؛ شەڕێ غەززەیێ تنێ ٢٪ کاریگەری کرییە سەر تێکچوونا پەیوەندیێن ئابۆری و بازرگانی. ئەو ژی زێدەتر د کەرتێ گەشتیاری دا بوویە. لێ دیسان ژی ئەڤ کاریگەرییە کاتی بوون. بزانە کو ٢٪ ژی د زانستێن سیاسی دا بێ کاریگەری دهێتە هژمارتن.