محه‌مه‌دێ نه‌جمه‌دینى
بەری ٥٧٦٧ سالان، سۆمەریێن کۆ ل ئیراقا نها دژیان، شعرەک سەبارەت ڤی وەلاتی بۆ مە ل سەر پارچە بەرەکی هێلا کۆ نڤیسیبوو "خودایێ من، رۆژ ل سەر دنیایێ تیرۆژان ددەت، لێ ژبۆ من رۆژ هەر یا رەشە، رۆندک، خەم، ترس و بێ-هیڤیبوون د کووراتیا دلێ من دا دکەنە هەوار. ئێش من دادعویرن. هەر وەکی کۆ ئەز بۆ رۆندکرشتنێ یێ هاتیمە هەلبژارتن". پشتی ٥٧٤٦ سالان ژی، کەریمێ ئیراقی ب ڤی رەنگی شعرەک نڤیسی "دلێ من دئێشیت.. وەلاتێ من ل پشت شفشێن دۆرپێچان دا بریندارە، رۆژانە ب دەهان زارۆیێن مە دکەڤن، هەتا کەنگی ئەڤ وێرانکارییە دێ ڤەکێشیت، هەتا کەنگی؟".
وە دیارە ئێش و ئازار قەدەرەکا سەرمەدی یا ڤێ ئاخێنە! بۆ هەتاهەتایێ!
ل سپێدەهیەکا جەژنا قوربانێ و ١٧ سالان بەری نها، هەمی جیهانێ سپێدەهییا خوە ب دیتنا دیمەنێن سێدارەدانا دکتاتۆرەکی دەستپێکر. پشتی ٢٤ سالێن خوە ل سەر تەختێ دەستهەلاتێ، ژ نوو وەکی فیرعەونێ مسرێ ڤەگەرییا کەنارێ خودێ و تبلا خوە بلند دکر. لێ ڤێ جارێ دیرۆکێ دیکتاتۆرەک نە دناڤ رووبارێ نیلی دا، لێ شکەستی و هەرفتی وەکی ئێخسیرەکێ جەنگی ئێخستە بەر دەستێن ستەمدیدەیێن وی و وان ب دلەکێ سۆتی ئەو ب دارێ سێدارێ ڤەکر. هەر وێ سپێدەهیێ مانشێتێن هەمی تلەڤزیوون و رۆژنامەیێن جهانێ نڤیسین "جهانا مە ئێدی بێ سەددامە".
ئینا ئەمریکیان، خەتەک کێشا و د بن دا نڤیسی؛ ئیراقا پۆست-سەددامی دێ ئیراقەکا دیمۆکراسی یا لیبرال بیت. ئەم ل ڤێدەرێنە بۆ درستکرنا مۆدێلەکێ دیمۆکراسی یێ لیبرال ل ئیراقێ و رەوانەکرنا وێ بۆ رۆژهەلاتا ناڤین. لێ چ روودا؟ دەولەتەکا میلیشیایی ژێ درستبوو کۆ بوو مۆدێلەک رەوانەیی رۆژهەلاتا ناڤین بوو و جەستەیێ وێ ڤەگرت و نها نزیکە بگەهیتە مەژیێ وێ.
پشتی مرنا سەدامی ب ١٧ سالان، نها تشتەکێ سەیر نینە کۆ هەمی سپێدەهیان ئەم تلەفۆنا خوە ڤەبکەین و ببینین کۆ چەند تێنتیەکان پایتەختێ ڤی کیانێ لەرزۆک یێ ئەمپەریالیستان ناڤ لێ نایی "ئیراق" یێ هەژاندی. ئان سەیر نەبینە کۆ تو سبەهی ژ خەو راببی و ببینی ئیراق تێکدا یا بوویە دەریاچەیەکا خوینێ. ئان کۆمەکا دی یا توندرەوان هاتنە و چەند باژارەک یێن گرتی و ل سەر جادەیان خەلکی سەردبرن. ئان هەما بلا شۆک تە نەگریت هەکەر سپێدەهیەکێ نۆچەیەکی لەزگین هاتە سەر شاشەیا موبایلا تە کۆ "ئیراق نەما دەولەت". من دڤێت ببێژمە تە، ببۆرە تو ل ئیراقێ دژی، یەک ژ گەندەلترین و مەترسیدارترین وەلاتێن جهانێ.
ئیراقی پشتی سەددامی ل هیڤییا ئازادی و دیمۆکراسیەتێ بوون. وان خەونێن خوە ژبۆ رەوشا پشتی سەدامی پاشئێخستبوون. لێ وان نەدزانی سەدامیبوون نە کەسەکە لێ رێبازەکە. سەدامیبوون کلتۆرەکە، جۆرەیەکێ هزرکرنێ و ژیانێ و سەرەدەری و دەستهەلاتێ یە، کۆ خوە د شەخسێ سەدامی دا شێوەدارکربوو. سەدام ب خوە ژی ژ دەرهاڤێشتنا کلتۆر و ژینگەها ئیراقێ بوو. نەدزانی کۆ سەدامیبوون ب ژناڤچوونا سەدامی ژناڤناچیت لێ ب ژناڤچوونا سەدامیبوونێ ئاشتی بەرهەم دهێت. ئاشکرابوو کۆ هەمی مرنە لێ تنێ یێ ساخ سەدامە د روح و کلتۆرێ ئیراقی دا.
ئیراقا پشتی سەددامی، خودانا ٨٠ کۆمێن میلیشیایانە، مرۆڤ تێدا دهێنە کوشتن و بێ رۆمەتکرن ژ بەر کۆ شیعەیێن عەرەب نینن. ٨٥٪ گەنجێن وێ باوەری ب دەستهەلاتا خوە نینە کۆ بشێت چاکسازیێ بکەت. بێ کاری ل هندەک باژارێن وێ گەهشتییە ٧٠٪. ل دووڤ هندەک داتایان قەبارەیێ گەندەلیێ گەهشتیە ٨٠٠ ملیار دۆلاران. حەفتەمین مەترسیدارترین وەلاتێ جیهانێ یە. دایکا بەرهەمئینانا تیرۆریزمێ یە. وارێ نانبرکرنا کوردان و جینۆناسیدکرنا سوننەیانە. ئەڤەیە ئیراقا پۆست-سەدامی!
ئەم بەردەوام دەستێ خوە ددانینە سەر دەستێ خوە یێ دی و ل هیڤییا هاتنا رزگارکەرەکینە کۆ بهێت و مە رزگار بکەت. ئەم قەت هزر د هندێ دا ناکەین کۆ ژینگەهـ و هندەک شەرت و مەرجان درست بکەین کۆ تێدا بەردەوام رزگار کەر بەرهەمبهێن. ل وێ دەرا کۆ خەلک ل هیڤییا رزگارکەران بەردەوام دکتاتۆر بەرهەمدهێن. ل وێدەرا کۆ کار ل سەر درستکرنا ژینگەهـ و کلتۆر و شەرت و مەرجێن ساخلەم دهێتەکرن، نە ممکنە دکتاتۆرەک ژدایک ببیت. هەکەر ژدایکبوو ژی دێ وەکی بەکتریایەکا بیانی لێ هێت دناڤ لەشەکێ خودان بەرگریەکا بهێز دا کا چەوا دەردهاڤێت. دێ دەرهاڤێت.
دکتاتۆر ب خوە بەرهەمێ ژینگەها خوە یا کلتۆرینە. ژینگەها کلتۆری یا ئیراقی تنێ قودرەتا درستبوونا سەدام و ئەبووبەکرێ بەغدادی هەیە. نها ژی هەمان ژینگەها درستبوونا دکتاتۆرانە. هێشتا ژی سەدام و ئەبووبەکر بەغدادییان بەرهەمدئینیت وهێشتا ژی ئیراقی دەست ل سەر دەست ل هیڤییا رزگارکەرەکینە. هتا سەدام و سەدامیبوون بۆ هتاهتایێ بمرن ئیراق پێدڤی ب "پەروەردەیا درستکرنا مرۆڤەکێ ئاشتیخواز، پێکڤەژیان و یەکدوقەبوولکرن، سەروەرییا قانوونێ، رێزگرتنا ل مافێن مرۆڤی، گەشەکرنا ئابووری، تەناهییا سیاسی، رۆلدان ب جڤاکا مەدەنی، ئازادییا رادەربرینێ.." هەیە، هەکەر نە هەررۆژەکا ئاڤا دبیت، ممکنە دیکتاتۆرەک ژدایک ببیت و کۆمەکا دی یا جەگەرێن دایکان بسۆژن.